درباره حسین آزموده دادستانی كه محمد مصدق را محاكمه كرد
به گزارش برتریها حسین آزموده دادستان ارتش رژیم پهلوی بود كه بازجویی از محمد مصدق در دادگاه نظامی انجام داد و بعد از جلسه های مختلف بازجویی در كیفرخواستش از رئیس دادگاه درخواست نمود كه برای مصدق حكم اعدام صادر كند.
به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ من دكتر محمد مصدق، نخست وزیر قانونی ایران هستم و این سیاست خارجی استعمار و امپریالیسم و نوكران داخلی آنهاست كه مرا به این محكمه كشانده است. محمد مصدق این سخنان را در ۱۷ آبان ۱۳۳۲ خورشیدی؛ یعنی اولین روز دادگاه علنی خود در مقابل رئیس دادگاه كه از او خواسته بود خودرا ارائه كند، ابراز داشت تا بدین سان دادگاهی نظامی برای مردی شروع شود كه نفت را ملی كرد و نخست وزیر قانونی كشور بود اما این دادگاه بعد از ۳۵ جلسه محمد مصدق را در رای ناعادلانه خود محكوم نشان داد.
در این میان یك شخصیت، نقش دادستان دادگاه مصدق را برعهده داشت كه خود مصدق هنگامی كه نخست وزیر بود، حكم دادستانی ارتش را برای او صادر كرد اما به این بهانه كه تحصیلات حقوقی ندارد از قبول آن سر باز زد اما مدتی بعد در جایگاه دادستانی، نخست وزیر دولت ملی ایران را محاكمه كرد. این فرد، كسی نبود جز حسین آزموده.
از این رو پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا بر زندگی سیاسی حسین آزموده مروری كوتاه دارد و به معرفی این دادستان می پردازد.
تولد تا حضور در ارتش
حسین آزموده فرزند محمود در ۱۲۸۵ خورشیدی در تهران متولد شد(۱). بعد از گذراندن تحصیلات ابتدایی و متوسطه، دیپلم خودرا در ۱۳۰۶ خورشیدی از مدرسه دارالمعلمین گرفت و به دانشكده افسری راه یافت(۲). در ۱۳۰۸ خورشیدی با درجه ستوان دومی در رشته مهندسی از این دانشكده فارغ التحصیل و به خدمت در ارتش مشغول شد. وی در ۱۳۱۸ خورشیدی با درجه سرهنگ دومی، دوره استحكامات دانشگاه جنگ را به انتها رساند و بس از آن كارشناسی حقوق خودرا از دانشگاه تهران گرفت(۳).
آزموده در ۱۳۲۲ خورشیدی با درخواست وزارت جنگ و موافقت محمدرضا پهلوی وارد سازمان دادرسی ارتش شد و در ۱۳۲۶ خورشیدی به معاونت دادستانی آنجا رسید(۴) و در محاكمه سرتیپ علی اكبر درخشان فرمانده لشگر تبریز به بهتان تسلیم در مقابل نیروهای فرقه دمكرات آذربایجان شركت كرد(۵). بعد از آن در ۱۳۲۷ خورشیدی به قسمت اداره مهندسی ارتش منتقل شد و سپس دوره ستاد را در دانشگاه جنگ طی كرد و در۱۳۳۰ خورشیدی به درجه سرتیپی رسید(۶) تا اینكه در اوایل ۱۳۳۱ خورشیدی به عضویت سازمان مخفی افسران ناسیونالیست كه هدفشان مطالبه دمكراسی و همكاری با دولت مصدق بجای محمدرضا پهلوی، اداره نیروهای مسلح زیر نظر دولت، بركناری امرای فاسد ارتش و جایگزینی آنان با افسران جوان بود، درآمد (۷) و در كمیسیون رسیدگی به ترفیعات ارتش پیشنهادِ سلب اختیار اعطای درجات نظامی از محمدرضا پهلوی را داد كه محمد مصدق با پیشنهاد وی موافقت كرد(۸).
تلاش برای كودتا و دادستانی در ارتش
پس از وقایع تیر ۱۳۳۱ خورشیدی كه مصدق علاوه بر نخست وزیری، وزارت دفاع ملی و امور ارتش را بر عهده گرفت، حكم دادستانی ارتش را برای آزموده صادر كرد اما به این بهانه كه تحصیلات حقوقی ندارد، آنرا قبول نكرد. هرچند در همین دوره رئیس اداره مهندسی ارتش شد و تا كودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ خورشیدی در این سمت باقی ماند(۹).
آزموده با وجود عضویت در سازمان مخفی افسران ناسیونالیست و همكاری با دولت مصدق، همزمان به همراه گروهی از امیران و افسران ارتش طی روزهای ۲۵ تا ۲۸ مرداد همان سال برای موفقیت فضل الله زاهدی و اجرای كودتا تلاش كرد(۱۰). او همینطور در جلسه های محرمانه زاهدی، نعمت الله نصیری فرمانده گارد سلطنتی، حسن اخوی معاون كل ستاد ارتش و برادران رشیدیان نیز شركت كرد و همین فعالیت ها سبب شد تا یك روز بعد از كودتای ۲۸ مرداد و سقوط دولت مصدق به دادستانی ارتش منصوب شود(۱۱).
محاكمه مصدق
ساعت ۱۴ و ۴۵ دقیقه یكشنبه ۱۷ آبان ۱۳۳۲ خورشیدی در یك محكمه نظامی در سلطنت آباد، یكی از مراكز نظامی واقع در شمال شرق تهران، دادگاه مصدق شروع شد و آزموده بعنوان دادستان ارتش، محاكمه را بر عهده گرفت(۱۲). مصدق یك قبای نازك روی كت خود پوشیده بود، با عصا و كیف دستی در دست، در صورتیكه وكیل مدافعش جلیل مدرس زیر بغلش را گرفته بود، وارد شد. در جریان جلسه های دادگاه، آزموده به سبب اینكه در مقابل مصدق كلافه و سردرگم شده بود از دشنام و ناسزا نسبت به مصدق فروگذاری نكرد و او را یاغی، مسخره، خودخواه، لجوج، سفاك، مجنون، حیله گر و... می خواند. بنا بر این هم به استناد ماده ۳۱۷ قانون دادرسی و كیفر ارتش در متن كیفرخواست، مصدق و سرتیپ محمدتقی ریاحی رئیس ستاد ارتش را متهم به خیانت و بر هم زدن اساس حكومت و برای آنها تقاضای صدور رای اعدام كرد. (۱۳) هرچند مصدق با اشاره به اینكه آزموده در روز ۲۸ مرداد رئیس اداره مهندسی ارتش بوده و خودش در سِمت وزیر دفاع رئیس او بوده است و دخالت آزموده بعنوان دادستان در این محاكمه و صدور كیفرخواست را منافات با مقررات بند ۶ ماده ۳۷ قانون دادرسیِ ارتش دانست و بدین سان صلاحیتش را زیر سوال برد. (۱۴). در صفحاتی از گزارش مكتوب خبرگزاری یونایتد پرس (UPI) از دادگاه مصدق چنین مخابره شده است: دادگاه نظامی تمامی تلاش خودرا می كند كه مصدق متهم اغتشاش در مقابل سلطنت جلوه داده شود و همین طور او را متهم به برنامه ریزی جهت استواری حكومت جمهوری بجای سلطنت مشروطه می كند اما مصدق در نطق های مكرر، خودرا مبرا از طرح ریزی جهت تغییر رژیم دانسته و آنرا در زمان حاضر به سود مردم نمی داند.
البته مصدق با قرائت نامه ای كه آزموده برای وی نوشته بود، اعتراف او به ناكارآمدی اش برای سمت دادستانی ارتش را به وی تصریح كرد. آزموده در جلسه های دادگاه به مصدق اهانت كرد و به او تهمت زد. اینگونه رفتار و خارج شدن از موازین اصولی و اخلاقی از عادات او بود. سرانجام محاكمه مصدق با صدور رأی سه سال حبس مجرد و اظهار نارضایتی آزموده از این رأی اختتام یافت(۱۵).
حكم اعدام برای فاطمی، افسران حزب توده و فدائیان اسلام
آزموده محاكمه حسین فاطمی وزیر امور خارجه دولت مصدق را در تیر ۱۳۳۳ خورشیدی نیز بر عهده گرفت. وی با وجود بیماری حاد و وضع بحرانی فاطمی و تایید پزشكان در مورد ضرورت اجرای عمل جراحی، دستور داد او را با برانكارد از بیمارستان راهی زندان زرهی كنند و از دادگاه ارتش برای وی تقاضای صدور حكم اعدام كرد(۱۶). دادگاه نیز كه بنا بر تقاضای آزموده محرمانه برگزار میشد، حكم اعدام را صادر كرد. همین طور آزموده با كشف سازمان نظامی حزب توده و دستگیری حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ تَن از افراد نظامی و غیر نظامی وابسته به حزب، دادستانی دادگاه افسران سازمان را بر عهده گرفت. وی با شكنجه مداوم آنها، هرطور كه مدنظرش بود اعتراف گرفت و عده ای از آنها را اعدام كرد(۱۷).
آزموده در۱۰ شهریور همان سال به سبب خدماتی كه برای به نتیجه رسیدن كودتای ۲۸ مرداد انجام داده بود، به فرمان محمدرضا پهلوی به ۶ ماه ارشدیت ارتقا یافت و در مهر ۱۳۳۴ خورشیدی به درجه سرلشگری رسید.
محاكمه رهبران فدائیان اسلام نیز بر عهده آزموده گذاشته شد. وی برای آنها به بهتان قیام مسلحانه ضد سلطنت، تحریك مردم به مسلح شدن مقابل سلطنت و حمل اسلحه، تقاضای اعدام كرد و بر طبق آن سیدمجتبی نواب صفوی، محمد واحدی، مظفر ذوالقدر و خلیل طهماسبی در ۲۷ دی ۱۳۳۴ خورشیدی تیرباران شدند(۱۸).
آزموده در تیر ۱۳۳۷ خورشیدی سرلشگر محمدولی قرنی معاون ستاد ارتش را به بهتان طراحی كودتای نافرجام به سه سال حبس و اخراج از ارتش محكوم نمود تا اینكه همین خوش خدمتی های آزموده به حكومت پهلوی سبب شد تا در ۱۳۳۸ خورشیدی به درجه سپهبدی برسد(۱۹).
بازداشت در ایران و مرگ در پاریس
با نخست وزیری علی امینی در اردیبهشت ۱۳۴۰ خورشیدی و بازداشت سپهبد مهدی قلی علوی مقدم وزیر سابق كشور و رئیس اسبق شهربانی، سپهبد علی كیا رئیس سابق اداره دوم، سرلشگر علی اكبر ضرغام وزیر سابق دارایی و گمركات و انحصارات و سرتیپ فرج الله نویسی رئیس سابق شیلات شمال را به سبب سوء استفاده از اموال عمومی و خزانه دولت(۲۰) آزموده به سبب اعتراض به این كار، تقاضای بازنشستگی كرد كه بلافاصله مورد قبول واقع شد اما چند روز بعد مقابل دولت امینی اعلام جرم كرد اما نورالدین الموت، وزیر دادگستری ۲ روز بعددر گفت و گویی با روزنامه كیهان، آزموده را آیشمن ایران نامید و به بهتان اهانت به مقام سلطنت، تشویش اذهان عمومی، لطمه زدن به استقلال كشور و جلوگیری از تعقیب متهمان جرائم عمومی مقابل او اعلام جرم كرد. به همین سبب در ۲۹ خرداد ۱۳۴۰ خورشیدی بازداشت شد. در همین زمان مدیر مجله بامشاد تحت عنوان دراكولای ایران، سلسله مقالاتی درباره آزموده نوشت. با این وجود وی در ۱۰ تیر ۱۳۴۰ خورشیدی با سپردن ۵۰۰ هزار ریال وجه الكفاله آزاد شد و از آن بعد از سیاست كناره گیری كرد و به انجمن درویشی اخوت پیوست و تا پیروزی انقلاب اسلامی فعالیت سیاسی نداشت(۲۱).
با شدت گرفتن مبارزات مردم مقابل حكومت پهلوی، آزموده در ۱۳۵۶خورشیدی در نامه ای خطاب به جمشید آموزگار نخست وزیر وقت، سكوت را جایز ندانست و از وی خواست تا در مقابل انقلابیون شدت عمل به كار گیرد. وی در آذر ۱۳۵۷ خورشیدی به همراه دیگر امرای قدیمی ارتش با تشكیل جلسه هایی به همفكری و رایزنی با محمدرضا پهلوی پرداخت، هرچند تشكیل این جلسه ها بی نتیجه بود و بعد از مدتی متوقف گردید. سرانجام آزموده در ایام پایانی حكومت پهلوی به صورت پنهانی از ایران فرار كرد و به پاریس رفت تا آنكه در پاییز ۱۳۷۷ خورشیدی مرگ او فرا رسید(۲۲).
منابع
۱- تهران مصور، «سپهبد جنجالی ایران»، ۳ دی ۱۳۴۴، ص ۱۰
۲- رجال پهلوی به روایت اسناد ساواك(مهدیقلی علوی مقدم)، تهران: مركز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ۱۳۸۳، ص ۶۹
۳- معزی، فاطمه، رجال پهلوی، مجله تاریخ معاصر ایران، شماره ۳۰، ۱۳۸۳، ص۱۴۸
۴- فرهنگ ناموران معاصر ایران، ج۱، تهران: شركت انتشارات سوره مهر، ۱۳۸۴، ص۱۵۰ و ۱۶۷
۵- الموتی، مصطفی، ایران در عصر پهلوی (روزشمار تاریخ و وقایع مهم)، ج۱۵، بیجا: بینا، بیتا، ص ۷۲
۶- عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران: نشر گفتار و علم، ۱۳۸۰، ص ۱۵
۷- تهران مصور، صص۲۰۶-۲۰۱۳
۸- تربتیسنجابی، محمود، كودتاسازان، تهران: موسسه فرهنگ كاوش، ۱۳۷۶، ص۹۰
۹- عاقلی، ج۱، ص ۱۵
۱۰- صفایی، ابراهیم، زندگینامه سپهبد زاهدی، تهران: نشر علم، ۱۳۷۳، ص ۱۰۳ و ۱۰۸
۱۱- سیاست و سازمان حزب توده، ج۱، تهران: موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، ۱۳۷۷، ص ۲۴۶
۱۲- بزرگمهر، جلیل، مصدق در محكمه نظامی، ج۱و۲، تهران: نشر تاریخ ایران، ۱۳۶۳، ص ۷
۱۳- همان جلد دوم، صص۶۰۲، ۶۰۳
۱۴- موحد، محمدعلی، خواب آشفته نفت، تهران: نشر كارنامه، ۱۳۸۳، صص ۱۶۲، ۱۶۳
۱۵- بزرگمهر، جلد دوم، ص ۸۰۰
۱۶- شیفته، نصرالله، زندگینامه و مبارزات سیاسی دكتر فاطمی، تهران: آفتاب حقیقت، ۱۳۶۴، صص ۳۹۲-۳۹۳
۱۷- نورمحمدی، قاسم، جاسوسی در حزب(برادران یزدی و حزب توده ایران)، تهران: جهان كتاب، بیتا، ص۲۶۳
۱۸- گلمحمدی، احمد، جمعیت فدائیان اسلام به روایت اسناد ساواك ج۱، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۲، ص۱۱۱
۱۹- فرهنگ ناموران معاصر ایران، ص۱۵۰
۲۰- بشارتی، علی محمد، ۵۷ سال اسارت تجزیه و تحلیل دوران پهلوی، جلد سوم، تهران: سوره مهر، ۱۳۸۴، ص ۲۹۶
۲۱- آبادیان، حسین، زندگینامه سیاسی دكتر مظفر بقایی، تهران: موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، ۱۳۷۷، ص۳۱۲
۲۲- معزی، ص۱۵۶
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد درباره حسین آزموده دادستانی كه محمد مصدق را محاكمه كرد