ساختار تصمیم گیری جمهوری خلق چین(۲)
اصلاح نگرش ها، عامل جهش اقتصادی چین
برتریها: رهبران پكن با انجام اصلاح نگش خود به امور سیاسی و اقتصادی و اجرای برنامه های دقیق توسعه ای توانستند رشد خیره كننده و بی سابقه ای را رقم بزنند كه جمهوری خلق چین را در كمتر از نیم قرن از یك كشور فقیر به دومین اقتصاد بزرگ جهان تبدیل كرد.
جمهوری خلق چین سالهاست تلاش می كند خودرا برای خروج از یك حالت انفعالی و انزواجویانه آماده كند و پكن را به یك قدرت منطقه ای و بین المللی توانا به اعمال نفوذ در نظام بین المللی تبدیل نماید. رهبران چین چند دهه است كه دریافتند با رویكردهای ایدئولوژیك كمونیستی خود قادر به كسب هیچگونه موفقیتی نیستند. در عوض آنها اهتمام كردند با ایجاد اصلاحات گفتمانی، ساختاری و رویه ای در گام نخست اقتصادی پویا، رو به رشد و برتر را به دست بیاورند و در مراحل بعدی اهداف سیاسی و جهانی خودرا دنبال كنند.
چین با همین رویكرد در طول سالیان گذشته توانسته است دستاوردهای بسیار چشم گیر اقتصادی و سیاسی را به دست آورد. گذشته از فضای سیاسی نسبتاً بسته این كشور، چین در بین رژیم های اقتدارگرای مدرن توانسته است در چند مرحله انتقال قدرت موفقی را از یك رهبر زنده به یك رهبر غیرخویشاوند به سرانجام برساند. رهبران رده نخست چین همزمان سه سمت تعیین كننده را دارند: آنها همزمان دبیركل حزب كمونیست، رئیس كمیسیون نظامی مركزی (كه كنترل ارتش را در اختیار دارد) و رئیس جمهوری كشور (یك نقش تشریفاتی كه اختیار نهایی دولت را به او اعطا می كند) را در اختیار دارند. با اینحال، این تغییرات پیچیده با موفقیت به اجرا در آمد و خللی در برنامه های بلندمدت این كشور ایجاد نشد.
از جنبه های اقتصادی نیز پكن از دهه ۱۹۸۰ میلادی تاكنون رشد شایان توجهی را تجربه كرده است. نظام كمونیستی چین اصلاحات كنترل شده ای را در پیش گرفت به شكلی كه چین را از یك كشور حدودا فقیر به دومین اقتصاد بزرگ جهان تبدیل نموده است. ساختار این كشور یك نظام دیوان سالار-اقتدارگرا است كه در روش مدیریت اقتصاد كشور از سیاست درهای باز و اقتصاد آزاد پیروی می كند.
ادامه این روند رو به رشد نگرانی هایی را درباره اهداف پكن و آینده نظم بین المللی خصوصاً در ایالات متحده آمریكا به وجود آورده است.
تنش زدایی و اصلاحات سیاسی
حزب كمونیست چین از سال ۱۹۴۹ بر این كشور حكومت كرده و چند ماه قبل هفتاد سالگی حاكمیت خود بر این كشور را جشن گرفت. كارشناسان نظام سیاسی چین را یك ساختار كمونیستی مختلط ارزیابی می كنند برای اینكه در طول سال های گذشته به بازنگری در بعضی باورهای كمونیستی دست زده است.
برخلاف آنكه ماركسیست ها اعتقاد دارند طبقه كارگر باید بوسیله جنگ، تمرد و انقلاب به حقوق خود برسد، بازنگری هایی كه پكن ساختار سیاسی این كشور ایجاد كرد در تضاد با این اصل بود و جنگ و تمرد را رد كرده و بجای آن تحول از بالا به پایین را بیان نمود. «محمدحسین باقی» كه در كتاب «معمای چین» به تحلیل مسیر و خط مشی های چین در دوره معاصر خصوصاً از زمان اصلاحات پرداخته بر این باور است كه در واقع چینی ها دریافتند كه كمونیسم نمی تواند به جنگ با سرمایه داری بپردازد، بدین سبب تلاش كردند سیستم سوسیالیستی را با مختصات چینی پایه گذاری كنند كه در آن ضمن تعامل با سرمایه داری و استفاده از مزایای آن، اندیشه سیاسی نوینی را كه هر دو انگاره را در خود دارد پی ریزی كنند.
از این رو، مفسرین دولت چین را یك دولت كمونیست لیبرال می نامند كه تلفیقی از كمونیسم به شكل های توتالیتر و لیبرالی را همراه با اصلاح طلبی كنفوسیوسی بازطراحی كرده است. همزیستی مسالمت آمیز با غرب و نظام سرمایه داری و كاستن از شدت مخاصمه یكی از مهمترین خاصیت های رویكرد تازه پكن از سه دهه پایانی قرن بیستم تابحال بوده است. همزمان تصمیم گیران چین تلاش كردند تا چهره تهدیدآمیزی را كه غرب و همسایگان از پكن داشتند اصلاح كنند، از بروز درگیری اجتناب ورزند و در مقابل تمركز و تلاش خودرا بر رشد و توجه به درون معطوف سازند. چینی ها با تغییر نظام اندیشه ای خود بجای ستیز با جهان، از ایدئولوژی رادیكال دوران مائو دور شدند و عملگرایی اقتصادی «دنگ شیائو پینگ» را به اجرا در آوردند. آنها همزمان به تقویت درون، قدرت سازی و نهادسازی پرداختند.
به همین علت بود كه دنگ شیائو پینگ رئیس جمهوری پیشین چین تاكید داشت پكن باید قابلیت های خودرا پنهان كند و برای خود زمان بخرد. در سه دهه پایانی قرن ۲۰، چین با همین دیدگاه توانست در ابعاد داخلی بسیار قدرتمندتر از قبل شود و خودرا توانمند سازد و در بعد خارجی نیز اعتماد همسایگان و قدرت های جهان را جلب كرد.
خط مشی های اقتصادی
بعد از انقلاب كمونیستی ۱۹۴۹ چین، مائو با رویكردهای تند ضدامپریالیستی عنان امور این كشور را در دست گرفت. وی تا ۲۷ سال برنامه های اقتصادی گوناگونی را دنبال كرد كه در بیشتر آنها كرملین را الگوی پكن قرار داده بود. بعد از مائو اما میانه روها به رهبری دنگ شیائو پینگ سیاست هایی را دنبال كردند كه پنجره تازه ای را به روی چین گشود و توسعه اقتصادی را همراه با ایده آلیسم مساوات گرایانه حاكم كرد.
اصلاحات چین از سال ۱۹۷۸ و دوسال بعد از مرگ مائو كلید خرد.
با اینكه چین در گذشته ها از قدرت های جهان خصوصاً در حوزه اقتصادی به شمار می رفت، یك دفعه این روند قطع شد. چین حتی در قرن ۱۸ از ثروتمدترین كشورها بود كه در صنعت و كشاورزی همچون پیشروترین های جهان به شمار می رفت. اما روند استعمار سرنوشت دیگری را برای پكن رقم زد و به تدریج تا میانه های قرن بیستم دوران افول چین رقم خورد و آنرا به كشوری ضعیف تبدیل كرد كه حتی در مقابل قدرت های آنروز جهان قادر نبود بخش هایی از قلمروی سرزمینی خود همچون تایوان، هنگ كنگ و ماكائو را حفظ كند.
در نیمه قرن بیستم چین با رویكردهای ضدامپریالیستی كه برای دولت اولویت داشت از بزرگترین واردكننده های انرژی و مواد معدنی و دیگر منابع به شمار می رفت.
اما با خاتمه دوران مائو، و با تغییر نگاه ها، دیدگاه های حزب كمونیست به تدریج به سمت بازسازی چین از خاكسترهای جنگ جهانی متمركز شد و این حزب بار دیگر اقتصاد را در اولویت قرار داد. خیزش چین در سال های بعد موجب شد تا چین را در زمانی اندك از یك «كوتوله اقتصادی» به غول اقتصادی جهان تبدیل كند؛ در واقع شیائو پینگ جرقه این جهش بزرگ را زد.
دنگ با تمركز بر اقتصاد و هدف قرار دادن توسعه، ابتدا به تغییر كادرها روی آورد. وی دیپلماسی و سیاست خارجی پكن را فعال ساخت و در سفرهای خارجی پرشمار هیات های این كشور تلاش كردند تا از تجربه دیگر كشورها در مدیریت اقتصاد استفاده كنند و مفهوم و مسیر درستی از نوسازی را به دست بیاورند.
در دوره دنگ شیائو پینگ دیگر سرمایه داری مذموم نبود و در عوض بعنوان ابزاری برای عبور از فقر دیده شد. از ۱۹۷۸ برنامه «اصلاح و بازگشایی» تدوین شد و به اجرا در آمد. پس از آن هم چند برنامه دیگر با موفقیت به اجرا در آمد.
از جمله رئوس این دوره گذار پذیرش اشتباهات گذشته و تبیین اهداف روشن اقتصادی، حركت به سمت نوسازی سوسیالیستی با تاكید بر منافع و رفاه مردم و كوشش برای اولویت دادن به كارآفرینان صنعتی بود.
چینی ها در واقع تلاش كردند تا از سرمایه داری برای نجات سوسیالیسم استفاده كنند. آنها برنامه ریزی های دولتی را همچون قفسی برای پرواز اقتصاد چین تصور كردند و تلاش كردند تا در برنامه های ۵ ساله دیوارهای این قفس یا محدودیت ها را كمرنگ تر كنند. آنها به صورت مداوم قفس را با اندازه و توانایی پرنده سازگار كردند.
در این چارچوب اتحاد نخبگان چینی، بهره برداری از دستاوردهای فرهنگی و یادگیری از تجربه دیگر كشورها سبب شد تا چین با اجرای موفقیت آمیز سوسیالیسم به سبك دنگ شیائو پینگ - كه در دوره رهبران بعدی هم دنبال شد- مراحل رشد را با سرعتی خیره كننده طی نماید. دكترین همسایه خوب، دیپلماسی قدرت های بزرگ، دیپلماسی حاشیه ای و بینامنطقه ای همچون طرح های موفق پكن در طول دهه های اخیر بودند.
شی جین پینگ رئیس جمهوری كنونی چین كه تا سال ۲۰۲۳ در قدرت باقی خواهد ماند نیز رویای چین برای ورود به عصر جدید قدرت را دنبال می كند.
رشد اقتصادی جمهوری خلق چین به اندازه ای خیره كننده بود كه به اعتقاد مفسرین خیلی از آرایش های بین المللی را به چالش كشیده است. پكن در مدت كمتر از ۵۰ سال خیلی از چارچوب هایی را كه ایالات متحده در عرصه جهانی خصوصاً در حوزه اقتصاد به وجود آورده بود -- مانند توافق تجارت و تعرفه ها (گات) و پس از آن سازمان تجارت جهانی -- را به چالش كشید و نقش تعیین كننده ای را در دیگر سازمان ها كسب نمود. در سال ۲۰۱۴، اقتصاد ایالات متحده، نزدیك به ۱۷ تریلیون دلار كالا و خدمات تولید كرد و در سال ۲۰۱۸ این رقم به ۲۰ هزار میلیارد دلار رسید. در سال ۲۰۱۴ چین ۱۰ تریلیون دلار تولید كرد و در سال ۲۰۱۸ این رقم به بیشتر از ۱۴ هزار میلیارد دلار رسید. به اعتقاد مفسرین اگر هر دو كشور مسیر كنونی رشد تولید ناخالص داخلی را حفظ كنند احیانا چین قادر خواهد بود در سال ۲۰۳۰ به بزرگترین اقتصاد جهان تبدیل گردد.
جمهوری اسلامی ایران نیز از سال ها قبل از انقلاب اسلامی، برنامه های توسعه ای گوناگونی را تدوین كرده است تا بتواند سبب توسعه كشور شود. به اعتقاد كارشناسان چالش های مختلف سیاسی و اقتصادی در كنار ضعف ساختاری در برنامه ریزی مناسب و اجرا سبب شده است هیچ یك از این تلاش ها نتیجه مطلوب در تدوین مدل بومی توسعه به همراه نداشته باشد. به نظر می آید، تهران با استفاده از تجربه و حتی كارشناسان چینی می تواند اولین گام مهم در راه پیشرفت یعنی برنامه ریزی دقیق توسعه بومی قابل اجرا را رقم بزند.
منبع: برتریها
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد اصلاح نگرش ها، عامل جهش اقتصادی چین