سرگذشت همه پرسی در ایران
برتریها: سخنان رئیس جمهوری در مورد رفراندوم طی سال های اخیر، چنان با مخالفت روبه رو شده كه گویی همه پرسی ابداع دولت حاضر است. این در حالیست كه تاریخ هفتاد ساله كشور برگزاری پنج رفراندوم را به خود دیده كه سه مورد آن در جمهوری اسلامی برگزار شده است.
رفراندوم یا همه پرسی به مدلول مشاركت دادن مردم در تصمیم گیری های مهم كشور، در اصل ۵۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی مورد توجه قرار گرفته است. برمبنای همین اصل، در طول چهل سال قبل سه رفراندوم در كشورمان برگزار شده است. البته مسئله برگزاری رفراندوم تنها مختص به دوران پس از انقلاب نیست و در رژیم پهلوی هم در دو مقطع رفراندوم اجرا شد. در واقع ایرانیها در ۶۳ سال گذشته، جدای از انتخابات ادواری، پنج بار مستقیما با رای خود درباره مسائل مهم كشور اظهارنظر كرده اند.
پس از انقلاب اسلامی و با تاكید امام خمینی(ره) نخستین همه پرسی اوایل سال ۵۸ انجام شد و در آن مردم كشور موافقت خود با نظام «جمهوری اسلامی» را اعلام نمودند. اما مسئله رفراندوم در ایران به دوران صدارت «محمد مصدق» بعنوان نخست وزیر در دهه ۳۰ شمسی برمی گردد. در سال ۱۳۳۲ نمایندگان طرفدار محمد مصدق در پشتیبانی از ابقای دولت وی و انحلال مجلس استعفا دادند. همین مورد موجب شد مجلس به سبب اینكه از حد نصاب قانونی خود تنزل پیدا كرده بود تشكیل جلسه ندهد. برای عبور از این شرایط، مصدق كه مسئولیت نخست وزیری را بر عهده داشت، رفراندومی با موضوع انحلال مجلس و ابقای دولت خود برگزار كرد. این گونه نخستین همه پرسی تاریخ سیاسی ایران انجام شد تا یكی از خصلت های مهم همه پرسی كه عبور دادن كشور از بن بست ها است به منصه ظهور برسد.
توجه به این نكته هم لازم است كه نخستین همه پرسی تاریخ ایران با جنجال و مخالفت های فراوانی روبرو شد. غالبا در همه پرسی جریان هایی كه پایگاه اجتماعی ضعیفی دارند می كوشند مسئله همه پرسی را تحت شعاع قرار دهند. در نخستین رفراندوم تاریخ ایران هم این اتفاق رخ داد. رئیس وقت مجلس شورای ملی باتوجه به مخالفت ها، به مصدق چنین سفارش كرد «در قوانین، رفراندوم سابقه ندارد و اكثریت قریب به اتفاق نمایندگان با آن مخالف هستند و بهتر است كه این مطلب با میانجی گری حل شود و این كدورت برطرف گردد»
با این همه در ۲۱ مرداد ۱۳۳۲ مصدق، رسما نتیجه همه پرسی یعنی «ابقای دولت و انحلال مجلس» را اعلام نموده و از «محمدرضا پهلوی» خواست فرمان برگزاری انتخابات جدید را امضا كند ولی او این رفراندوم را تایید نكرد. به این ترتیب، نتیجه نخستین رفراندوم تاریخ ایران هرچند كاملا به سود مصدق بود اما یك هفته بعد دولت وی سقوط كرد.
نخستین رفراندوم تاریخ ایران از طرف چهره ای محبوب بین مردم و برای پیشبرد منافع ملی اجرا شد. اما دومین رفراندوم از طرف محمدرضا شاه و برای پیشبرد برنامه های رژیم پهلوی انجام شد كه همان زمان میزان مشاركت مردم در آن با ابهاماتی مواجه بود.
روز ۶ بهمن سال ۱۳۴۱ رفراندوم سراسری برای نظرخواهی درباره اصول شش گانه پیشنهادی شاه موسوم به «انقلاب سفید» اجرا شد. انقلاب سفید یا آنطور كه هواداران سلطنت می گفتند «انقلاب شاه و مردم»، عنوان یك سلسله اصلاحات اقتصادی و اجتماعی در دوره سلطنت محمدرضا پهلوی بود كه همزمان با نخست وزیری «علی امینی»، «اسدالله علم»، «حسنعلی منصور» و «امیرعباس هویدا» به اجرا درآمد.
انقلاب سفید در اولین مرحله شامل شش اصل بود كه محمدرضا پهلوی در كنگره ملی كشاورزان در تهران، در روز ۲۱ دی ماه ۱۳۴۱ از برگزاری رفراندوم برای قبول یا رد آن به كشاورزان و عموم آگاهی داد. در روز ۶ بهمن ۱۳۴۱ در یك همه پرسی سراسری كه با مخالفت روحانیون روبرو شد، شش اصل انقلاب سفید به رای عمومی گذاشته شد و به تصویب رسید. شش اصلی كه محمدرضا پهلوی در زمستان ۱۳۴۱ در كنگره كشاورزان از آن رونمایی نمود، عبارت بود از اصلاحات ارضی و الغای رژیم ارباب و رعیتی، ملی كردن جنگل ها و مراتع در سراسر كشور، فروش سهام كارخانه های دولتی بعنوان پشتوانه اصلاحات ارضی، سهیم كردن كارگران در منافع كارگاه های تولیدی و صنعتی، اصلاح قانون انتخابات بمنظور دادن حق رای به زنان و ایجاد سپاه دانش بمنظور اجرای تعلیمات عمومی و الزامی.
با پیروزی انقلاب اسلامی و در طول چهل سال قبل سه رفراندوم برگزارشده كه هر سه رفراندوم تلاشی در جهت تثبت نظام انقلابی بوده است. اولین رفراندوم در ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، در ایام دهم و یازدهم فروردین ۱۳۵۸ انجام شد و در این همه پرسی عمومی، نوع نظام حكومتی ایران با ۹۸.۲ درصد آرا، «جمهوری اسلامی» تعیین شد. هرچند بعضی از گروه های سیاسی وابسته به رژیم قبل، رفراندوم را تحریم كرده بودند، اما مشاركت اكثریت قریب به اتفاق مردم در این رفراندوم، مُهر تاییدی بر انقلاب اسلامی و شكل گیری نظام جمهوری اسلامی در ایران بود.
به دنبال به نتیجه رسیدن نخستین رفراندوم در تاریخ بعد از انقلاب، در دوازدهم آذر ۱۳۵۸، اولین قانون اساسی تدوین شده بعد از انقلاب اسلامی در همه پرسی عمومی به تایید مردم رسید. این قانون اساسی به مدت یك دهه تجربه شد اما بروز برخی مشكلات و فرسایش ساختاری بین نهادهای مختلف، سبب شد قانون اساسی مورد بازبینی قرار گیرد. بر همین اساس، امام خمینی (ره) دراین زمینه فرمانی صادر كرده و هیاتی را مسئول بازبینی در قانون اساسی كردند. اقدامات این هیات پس از فوت امام به انتها رسید و در تاریخ ۶ مرداد ۱۳۶۸ قانون اساسی جمهوری اسلامی بعد از اعمال اصلاحات و تغییراتی به رای عمومی گذاشته شد كه با اكثریت آراء، از طرف مردم تایید شد.
بررسی مختصر و اجمالی تاریخ معاصر نشان میدهد كه همه پرسی ها در مقاطع مهم و حساس كشور برگزار شده اند و در هر پنج مقطع هم مخالفت هایی با آن از طرف گروه های مختلف با خواسته و اهداف مختلف صورت گرفته است. با این وجود حداقل تاریخ پس از انقلاب نشان میدهد كه آثار رفراندوم در جهت تقویت نظام و منافع ملی كشور بوده است. بدین سبب توجه به این تجربه تاریخی می تواند راهنمای عمل مسئولان جهت استفاده از ظرفیت اصل ۵۹ قانون اساسی قرار گیرد.
از طرف دیگر، توجه به این تجارب تاریخی می تواند برخی نگرانی های منتقدان را برطرف ساخته و آنان را جهت استفاده از این ظرفیت قانون اساسی همراه سازد. هرچند همین تجربه رفراندوم های برگزار شده نشان میدهد كه نباید برای برگزاری همه پرسی در كشور منتظر اجماع همه گروه ها بود. حداقل سابقه تاریخی برگزاری رفراندوم ها نشان میدهد انتظار اجماع حداكثری برای برگزاری رفراندوم به این زودی ها محقق نمی گردد.
منبع: برتریها
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد سرگذشت همه پرسی در ایران