درباره قاسم غنی
برتریها: قاسم غنی همچون سیاستمدارانی بشمار می رود كه نامش در تاریخ معاصر ایران بعنوان مرد علم و فرهنگ ثبت شده است. این چهره برجسته با وجود اشتغال به طبابت و وكالت مجلس، هیچ گاه دست از امور فرهنگی برنداشت و دراین زمینه آثار و خدمات بهادار ای نیز از خود برجای گذاشت.
هنوز بیش از یكسال از وبای ویرانگر و خانمان سوزی كه سبزوار را به خاك سیاه نشانده بود، نمی گذشت كه در ۱۲۷۲ خورشیدی و در یكی از خانه های محله گودانبار این شهر، كودكی چشم به جهان گشود كه قرار بود تا نامش در تاریخ معاصر ایران بعنوان مرد علم، فرهنگ و سیاست ثـبت شود. این نوزاد را قاسم نام نهادند. شاید در آن زمان، تصور نمی شد كه این كودك بعدها یكی از چهره های درخشان ادب و سیاست خواهد شد.
میرزا قاسم ۶ ساله بود كه او را بـه مكتب سپردند و او خواندن و نوشتن را در مكتب خانه ها به روش معمول آن روزگار آموخت. اولین مـعلم وی بانویی بود كـه به او مادرآقا می گفتند. شخصیت و اخلاق این زن مكتب دار به اعتراف غنی در روحیه وی بسیار مؤثر واقع شده است. بعد از آموختن قرآن و خواندن و نوشتن فارسی، مدتی در محضر شیخ عباس دامغانی و شیخ عبد العـظیم اردبیلی به فراگیری علوم پرداخت.
میرزا قاسم خان كه دیگر از رفتن مـكتب و خـواندن ادبـیات فارسی فارغ شده بود و فكرش فرصت تامل در مسایل مهمتری را یافته بود، گاه و بی گاه و نه بطور مـداوم بـه محضر بعضی افراد فرهیخته راه می یافت و به قدر استعداد از صحبت آنان فیض می برد تا اینكه در آغاز استبداد صغیر به همراه دایی خود به تهران رفت و در مدرسه دار الفنون ثبت نام كرد و از این رهگذر بـا دانش های نوین آن روزگار آشنا شد و زبان فرانسه را به خوبی یاد گرفت. بعد از پنج سال بـه عـلت وقوع جنگ جهانی اول، مدرسه فرانسوی ها از جانب دولت عثمانی بسته شد و دانشجوی سبزواری از تحصیل بازماند تا اینكه بعد از یكسال توانست به زحمت زبان انگلیسی را فرابگیرد و در ۱۹۱۵ میلادی در كالج آمریكایی ثبت نام كرد. در ۱۹۱۹ میلادی دوره دانـشكده پزشـكی را به انتها رسـانید. او توانست در این مدت افزون بر تكمیل زبان فرانسه، زبان های انگلیسی و عربی را به خوبی فرا گیرد. سرانجام قاسم غنی در ۱۲۹۹ خورشیدی به ایران مراجعت كرد و راهی سبزوار شد.
شروع فصل جدید از زندگی قاسم غنی
در آن سال ها بیماری اپیدمی آنفلوآنزا در سبزوار شایع شده بود و قاسم غنی تازه از راه رسیده به مداوای بیماران پرداخت. آن موقع هنوز دارو به اندازه كافی در دسترس نـبود و بـرای بیشتر بیماران ماده اولیه داروها تجویز مـی شد. این دارو، در ذهن ساده مردم بیش از هر چیز به دوغ شبیه بود به همین جهت غنی میان عوام بـه «حكیم دوغی» معروف شد. غنی با آنكه قصد اقامت در سبزوار را نداشت با مشغولیتی كه از جهت بیمارستان و درمان بیماران پیدا كرده بود، مجبور شد، بیش از سه سال در سبزوار بماند تا اینكه شوق فرنگ در سرش افتاد و برای تكمیل معلومات خود به فرانسه رفت. در همین سفر بود كه با علامه محمد قزوینی آشنا شد و از هم صحبتی او بهره گرفت. قزوینی خود در مقدمه تاریخ عصر حافظ از این آشنایی و جلسات ادبـی چـند ساعته كه در پاریس بـا غنی داشت، سخن گفته است.
غنی در پاریس، گذشته از تـعقیب دانـش پزشكی، كلاس مخصوصی در ارتباط با شناخت و انتقاد نقاشی دید و با مطالعات وسیع خود در تاریخ نقاشی و نقد آثار هنرمندان در این رشته صاحب نظر شد. دوستی و صمیمیتی كه با كمال الملك نـقاش مـعروف داشت نیز از ایـنجا سرچشمه می گرفت كه كمال الملك هنرمند اما غنی هنرشناس بود.
دگر بار غنی بعد از بازگشت به ایران همچنان در سبزوار به درمان بیماران و خدمت به مردم ادامه داد. در سبزوار دست به ترجمه آثار آناتول فرانس زد و آنرا مـنتشر كرد. در واقع او اولین فردی است كه فرانس را به ایرانیان شناساند. وجود غنی در سـبزوار مـنافع تعدادی از متنفذان شهر را به خطر انداخته بود، اینان بیكار ننشسته و مقابل او توطئه كردند كه با كمك دوستانش این توطئه ها خنثی شد. در همین سال ها رضا خان به سبزوار می آید و از غنی به دلیل خدماتی كه كرده است به خصوص راه اندازی بیمارستان و بنای باغ ملی تقدیر می نماید.
فعالیت های اجتماعی، علمی و سیاسی قاسم غنی
قاسم غنی بعد از این جریان ها در ۱۳۰۹ خورشیدی از سـبزوار بـه مـشهد رفت و به طبابت اشتغال ورزید و مورد استقبال و تـوجه عـموم مردم قرار گرفت، چنانكه در ۱۳۱۲ خورشیدی از مشهد به نمایندگی مجلس ملی برگزیده شد و به تهران رفت و در دوره های ۱۰ و ۱۱ و ۱۲ و ۱۳ قـانونگذاری همچنان نماینده بود. در مشهد داستانی دیگر از آثار فرانس به نام عـصیان فرشتگان را ترجمه كرد كه در ۱۳۰۹ به چاپ رساند. در تهران هم در عین اشتغال به طبابت و وكالت مجلس، دست از كـتاب و كـتابخانه بـرنداشت و برای خود كتابخانه مفصل و جامعی ترتیب داد كه مورد استفاده دوسـتانش نـیز بود.
قزوینی در مقدمه دیوان حافظ از كتابخانه او با بیان تحسین آمیزی یاد كرده است. در این برهه از زمان غنی بعنوان اسـتادی دانـشكده پزشـكی منصوب گردید و در دانشكده معقول و منقول روانشناسی تدریس می كرد. كتابی كه در مـعرفه النـفس نـوشته همان موضوع درسش در این دانشكده است.
در ۱۳۱۴ خورشیدی به عضویت فرهنگستان درآمد و رساله ابن سـینا را بـرای خـطابه ورودی اش به فرهنگستان تهیه كرد. او این رساله را با بهره گیری مستقیم از كتاب ارنست رنان فرانسوی درباره ابن رشد نوشت. افرادی كه متن كامل كتاب عرفانی مسلمان را دیده باشند، تصدیق می كنند كه تاریخ تصوف غنی اقتباسی از كتاب نیكلسن است و غنی همان مطالب و شواهد مندرج در كتاب نیكلسن را با مراجعه به متون مورد ارجاع او شرح و بسط داده است. سپس به مطالعه حافظ پرداخت و در شهریور ۱۳۱۸ خورشیدی كه علامه قـزوینی از پاریـس به تهران آمد به كمك او دیوان حافظ را تصحیح و چاپ كرد.
بزرگترین خدمت و فعالیت ادبی غنی همان تحقیق جـامع و كـاملی به حساب می آید كه راجع به حافظ تدوین كرده است. غنی در مطالعه آثار، افكار و احوال حافظ همه جریان های سـیاسی و تـاریخی روزگار حافظ را كه خواه ناخواه شاعر بزرگ شیراز را متأثر می ساخته، آگاهانه تـشریح كـرده اسـت. در جلد دوم كه خواسته تاریخ اوضاع و احوال علمی، ادبی و اجتماعی عصر حافظ در فارس را بررسی كـند، تـنها به بـیان و تشریح افكار صوفیانه كه بزرگترین موج اجتماعی و جریان فكری در آن روزگار بوده، پرداخته كه خـود یك كتاب جداگانه تاریخ تصوف شده است. سومین جلد حافظ شناسی به دلیل مشغله بالای غنی نیمه كاره ماند.
با پیش آمدن وقایع شهریور ۱۳۲۰ خورشیدی، وضـع ایران و غنی كه از مهره های مهم سیاست مملكت بـود بـه كلی دگرگون شد. غنی در سال های ۱۳۲۱ و ۱۳۲۲ خورشیدی وزیر بهداری شد. اشتغال به سیاست مقدار زیادی از سـاعات فـراغت او را كه می بایست به خدمت علم و ادب مـی پرداخت، گرفت امـا شوق و عشقی كه به تحقیق و نویسندگی داشت، مـوجب شـد كه ادب فارسی در این دوره زندگی هم از آثار قلم سحركننده او بی نصیب نماند. در ۱۳۲۳ خورشیدی یكی دیـگر از آثـار آناتول فرانس با نام «بریان پزی ملكه ی سبا» را كـه از فرانسه ترجمه كرده بـود بـه چاپ رسانید. ۲ بخش مهم از مـطالعات حـافظ شناسی او نیز در همین سال ها به چاپ رسید. غنی در ۱۳۲۳ خورشیدی وزیر فرهنگ شد. اگـرچه روش دیـپلماسی او بسیار محافظه كارانه بود اما نـویسندگان و اسـتادان مـورد اعتماد بر پاكـی و طـهارت وی گواهی داده اند. عـلی اكبر فیاض مصحح، استاد ادبیات فارسی و بنیانگذار دانشكده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران درباره او چنین نوشته است: «دكتر غنی در هر حال و در هر مقامی كه بود، آدمـی بـسیار نجیب و شرافتمند بود، در زندگی فردی و اجـتماعی درست، پاك و پرهـیزكار بـود، از سـعایت، تفتین، جاسوسی و وقاحت كـه سرمایه غالب رجال سیاسی این كشور است، بكلی دور بود و حتی از مشاهده این مناظر زشت بـرآشفته مـی شد و البته تحمل می كرد...»
محمد علی جمال زاده نیز نوشته است كه «دكـتر قـاسم غـنی وجودی نیك بود، علم دوست، باذوق، باشور، بـافهم و بـاوفا بـود... مـرد درسـت، وطـن دوست و كوچك نوازی بود... وجودش برای كشور ما مفید و در خارجه در نزد بیگانگان مایه افتخار و آبرومندی بود.»
غنی بعد از آنكه از وزارت فرهنگ استعفا كرد به سفارت به مصر رفت. در ۱۳۲۴ خورشیدی به همراه هیاتی از ایران به سازمان ملل متحد در آمریكا رفت. بعد از سفر مصر بعنوان سفیر تركیه به این كشور رفت. غنی كه دست از فـعالیت های علمی و لذت های معنوی بـرنداشته بـود در ۱۳۲۴ خورشیدی «تاریخ بیهقی» تألیف خواجه ابو الفضل بیهقی دبیر غزنویان را به كمك علی اكبر فیاض تصحیح و طبع كرد و سپس انجمن ادبی تأسیس كرد كه فضلایی مانند عـلامه دهخدا، علامه قزوینی، حاج سید نصر اللّه تقوی و... عضو آن بودند. بگفته اكبر فیاض اصل زندگانی در نظر غنی همین لذت های روحی و معنوی بود و اگر به دیگر جهات زنـدگی اهـتمامی و علاقه ای نشان می داد، مسلما برای وصول به این هدف روحانی بود.
غنی در سال ها مطالعه و تحقیق، گذشته از تألیفات سودمند مستقل خـود، تـعدادی مـقالات علمی و ادبی در مجلات خوب آن روزگار مانند ماهنامه های مهر، یادگار، یـغما، دواسـازی عصر حاضر،... و سالنامه دنیا نوشته است. یادگار ایام اقامت غنی در آمریكا ۲ رساله به اسامی اتوبیوگرافی دقـیقی كـه بـه چاپ نرسید و نسخه ای ماشین شده ای از آن موجود اسـت و دیـگر رسـاله بحثی در تصوف كه آخرین اثر اوست و در ۱۳۳۱ خورشیدی یعنی همزمان با ایام بیماری و مرگ او به چـاپ رسید.
مهم ترین اثر فرهنگی غنی، یادداشت های باارزش او خصوصاً گزارش های مشاهده ای وی از تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران از انقلاب مشروطیت تا نهضت ملی كردن صنعت نفت می باشد. در این یادداشت ها، وی داستان حمله دزدان سرگردنه را در میاندشت به چشم می بیند و سپس خود در عصر رضاخان و پسرش در كانون حوادث تاریخ ساز كشور قرار می گیرد. با این همه در بین یادداشت این دولتمرد بزرگ نیز افراط و تفریط دیده می شود و پژوهشگر تاریخ معاصر باید مضامین یادداشت های غنی را با منابع دیگر مقایسه كند تا بتواند بی حب و بغض به حقیقت امر برسد.
سرانجام قاسم غـنی در فروردین ۱۳۳۱ خورشیدی در ایالت كالیفرنیا درگذشت و در همان شهر به خاك سپرده شد.
منابع:
۱. امین، سیدحسن دكتر قاسم غنی: چهره آشنای فرهنگ و سیاست، یغما، سال ۲۴ ش، سس ۵۹۹-۶۰۵
۲. مصاحب، غلامحسین، دایره المعارف فارسی، تهران، امیركبیر، چاپ دوم
۳. دهخدا، علی اكبر، لغت نامه، تهران، چاپ دوم
۴. صدرحاج سیدجوادی، احمد
منبع: برتریها
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد درباره قاسم غنی