نسیم شمال نشریه ای با رسالت آگاهی بخشی در عصر مشروطه
نسیم شمال نشریه ای اجتماعی و سیاسی و یكی از تاثیرگذارترین جراید عصر مشروطه به حساب می آید كه در بیداری و آگاهی مردم نقش مهمی ایفا كرد. این روزنامه با مدیریت سید اشرف الدین قزوینی از محبوب ترین و معروف ترین شاعران ملی انقلاب مشروطه چاپ می شد كه با بیان اشعار خود، سهم ارزشمند ای در آگاهی بخشی و بیداری مردم داشت.
سید اشرف الدین قزوینی، مشهور به گیلانی در۱۲۸۷ قمری در قزوین دیده به جهان گشود. دوران تحصیلات مقدماتی را در تبریز گذراند و سپس برای فراگرفتن علوم دینی به کربلا و نجف رفت و بعد در رشت ساکن شد و اولین شعرهای خویش را همانجا سرود تا اینکه سید اشرف الدین بعد از مدتی به جهت داشتن روحیه وطن خواهی و هم استعداد و قریحه شاعری، تصمیم به چاپ و نشر روزنامه ای به نام نسیم شمال گرفت. ازاین رو روزنامه ادبی و فکاهی نسیم شمال را در ۱۹ شهریور ۱۲۸۶ خورشیدی منتشر نمود. برخی شروع انتشار این نشریه را از شعبان ۱۳۲۵ قمری و شماری دیگر ۱۳۲۴ قمری را آغاز انتشار این نشریه می دانند اما این نظرها دقیق به نظر نمی رسد. خود اشرف الدین در شعری از ۱۳۲۴ بعنوان شروع نشریه اش یاد می کند و می نویسد:
در هزار و سیصد و بیست و چهار چون بشد مشروطه این شهر و دیار
کردم ایجاد این نسیم نغز را عطر بخشیدم ز بویش مغز را
نسیم شمال روزنامه ای بود که هفته ای یک مرتبه به مدیریت اشرف الدین الحسینی در رشت انتشار می یافت. از روزنامه های پرتیراژ روز بود. ارزش هر شماره ۳ شاهی بود و در سرلوحه اش این بیت شعر حافظ خوانده می شد:
خوش خبر باش ای نسیم شمال که به ما می رسد زمان وصال
نسیم شمال رشت تا از میان رفتن مشروطه اول ادامه پیدا کرد و سپس توقیف شد. (۱) این روزنامه سپس در تهران و بعد از فتح شهر به دست مشروطه طلبان شروع به انتشار مجدد کرد. نام این روزنامه به اندازه ای بر سر زبان ها افتاده بود که همه جا سید اشرف الدین را آقای «نسیم شمال» صدا می زدند. چاپ تهران این روزنامه از جهت نثر و شیوه نگارش و هم از جهت استقامت اشعار به کلی با آن چه در رشت به چاپ می رسید، متفاوت بود. افزون بر آن ترتیب انتشار روزنامه در رشت منظم نبود. در تهران تقریباً نسیم شمال به صورت منظّم و بدون توقف منتشر می شد. محل روزنامه در تهران خیابان لاله زار بود و توزیع کننده آن کودکان خردسال بودند. (۲)
مردمی ترین نشریه عصر مشروطه
نقشی که نشریه نسیم شمال در روشنگری و آگاهی بخشی مردم ایفا کرد، نقشی بی بدیل و ماندگار بود بگونه ای که استقبال از این نشریه در آن دوران که بیشتر مردم شاید سواد نداشتند، توسط مردم بسیار اعجاب انگیز و عجیب بود. در حقیقت محبوبیت روزنامه نسیم شمال میان عامه مردم به اندازه ای بود که هنگامی که روزنامه فروشان دوره گرد فریاد را سر می دادند و روزنامه را اعلان می کردند، مردم از زن، مرد، پیر، جوان، باسواد و بی سواد هجوم می آوردند و روزنامه را دست به دست می گرداندند. در قهوه خانه ها، در سر گذرها و در جاهایی که مردم گرد می آمدند با سوادها برای بی سوادها می خواندند و مردم حلقه می زدند و روی خاک می نشستند و گوش می دادند. اقبال عمومی که این نشریه حتی در بین مردم کم سواد یافته بود به علت زبان نوشتاری ساده آن بود از تکلف های مرسوم ادبی در آن اجتناب می شد و برای مردم کوچه و بازار هم قابل فهم بود.
یکی دیگر از علل این محبوبیت، شخصیت سید اشرف الدین قزوینی بود که مدیریت این روزنامه را بر عهده داشت، وی در شمار شاعران نغزگو و طنزپرداز زبان فارسی به شمار می رفت که در ارائه افکار نو و اندیشه های انتقادی به شیوه طنز مهارت داشت و افکار خویش را به زبانی ساده و در نهایت استادی ارائه می کرد. زبان نشریه نسیم شمال به زبان توده مردم نزدیک و درک نوشته ها و سروده ها و سایر مندرجات آن برای عموم آسان بود و همه طبقات آنرا می خریدند و اشعارش را حفظ می خواندند. سعید نفیسی در مورد محبوبیت نویسنده نسیم شمال می نویسد: سید اشرف الدین منظماً هر هفته چهار صفحه روزنامه نسیم شمال را که تقریباً سراسر آن شعر بود، در همان مطبعه کلیمیان چاپ می کرد و انتشار می داد. قیمت تک فروشیِ آن نخست پنج شاهی بود و در اواخر شش شاهی (سیصد دینارِ آن وقت) می فروخت. روزی که نسیم شمال درمی آمد، ده دوازده بچه یازده ساله در مدخلِ مطبعه کلیمیان صف می کشیدند و سید به دست خود روزنامه را در میانشان تقسیم می کرد و عصر آن روز با کمال درستکاری پول هایی را که از فروش روزنامه خود به دست آورده بودند، به او می دادند. سید با همین پول این هفته را به آن هفته می رساند. نمی دانم چه سِحر و کرامتی در کار سید بود که این کودکانِ بی کس و ضامن را به کمالِ درستی و امانت عادت داده بود و هیچگاه یک تن از ایشان یک دینار در معامله خود با سید تخلف نکرد. (۳)
موضوع و محتوی نشریه نسیم شمال
یکی از هدف های چاپ این روزنامه دفاع از استقلال ایران و دشمنی با تجاوزکاران بیگانه بود که سید اشرف الدین در چارچوب اشعار گرم و آتشین و با سبک و روش هزل آمیزی آنرا نمایش می داد. در این سروده ها وطن فروشان، خیانتکاران و دشمنان آزادی و تمام افرادی که در بند کشور و مردم نبودند، مورد نقد قرار می گرفتند. این روزنامه همینطور حاوی مقالات و اشعار فکاهی و طنز در نکوهش اعمال ظالمانه و بی عدالتی های محمدعلی شاه قاجار و عوامل دست نشانده وی منتشر می شد، ازاین رو سید اشرف الدین از هر فرصتی برای پیشبرد مقاصد انقلاب با قدرت قلم و شیوایی شعرهایش استفاده می کرد و با زبان شعر و طنز و بیانی عامیانه، نابسامانی های جامعه و درد و رنج ملت را بازگو می کرد. وی بسته شدن مجلس توسط محمد علی شاه را فاتحه ای برای مرده ای به نام مشروطه می خواند. او برای شهیدان راه آزادی و به خصوص برای مرگ ملک المتکلمین، مرثیه می سرود. در واقع نسیم شمال آنچه را که در ایران آن روز می گذشت، عمدتاً در چارچوب شعر منعکس می کرد و از جور و تبعیض و بی عدالتی موجود در جامعه شکایت می کرد. اشعار سید اشرف الدین که در این روزنامه چاپ شده بعدها در کتاب مستقلی به نام «باغ بهشت» به طبع رسیده است.(۴) سید اشرف الدین غیر از روزنامه نسیم شمال و باغ بهشت آثار دیگری هم دارد، برای نمونه می توان به گلزار ادبی اشاره نمود که خود در مقدمه اش درباره این کتاب چنین نوشته است: «متأسفانه کتابی که جامع حکایات منظوم و اشعار آسان باشد، در دسترس شاگردان مدارس نبوده و اغلب از این تعلیمات بی بهره مانده اند. به این ملاحظه... این مختصر کتاب را ترتیب داده، تقدیم معارف نمودم، ... اغلب این حکایات از قصص «لافونتن» و «فلوریان» که از قطعه نویسان فرانسوی و مشهور جمیع فرنگستان می باشند، استخراج شده و به فارسی منظوم کردم.» این کتاب شامل ۳۳ داستان از زبان حیوانات است که آنها را به نظم درآورده است. عزیز و غزال کتاب دیگری است که وی به نظم درآورده است.
در ادامه به یکی از نمونه های اشعار نشریه نسیم شمال که به انتقاد از بی عدالتی و اعمال ظالمانه دولتمردان پرداخته، آورده می شود:
گردیده وطن غرقه اندوه و محن
وای ای وای وطن وای
خیزید و روید از پی تابوت و کفن
وای ای وای وطن وای
از خون جوانان که شده کشته در این راه
رنگین طبق ماه
خونین شده صحرا و در و دشت و دمن وای
ای وای وطن وای
بدین ترتیب باید گفت شعرهای «نسیم شمال» یکی از مؤثرترین اشعار سیاسی، اجتماعی دوره مشروطه به شمار می آید. وی در کنار عارف قزوینی که لقب «شاعر ملّی» را به خود اختصاص داد، به «شاعر مردم» ملقب شد. باآنکه اشعار شاعرانی همچون بهار، دهخدا، عارف و عشقی به لحاظ فرم، محتوا و فخامت سخن از نسیم شمال برتر است، اشعار وی مسلّما از تأثیرگذارترین شعرهای دوران مشروطه به شمار می آید، بگونه ای که باید وی را محبوب ترین و مشهورترین شاعر انقلابی مشروطه دانست. اشرف الدین قزوینی مطالب روزنامه را به نامهای مختلف امضا می کرد. همچون هوپ هوپ فقیر، خرابعلی میرزا، لات ولوت، یتیم جوجه، میرزاقشون علی، محروم الحقوق، آکل الوقفیات و ده ها لقب طنزآمیز دیگر. همینطور خیلی از شعرها و مطالب نسیم شمال، ترجمه یا اقتباسی از اشعار و مطالب نشریه ملانصرالدین بود که در تفلیس به ترکی منتشر می شد. نسیم شمال با انتشار ترجمه های این اشعار خواننده فارسی زبان را با مضمون های مطالب ملانصرالدین هم آشنا می کرد.
امتیاز روزنامه نسیم شمال را بعد از مرگ سید اشرف، جانشین او وحید دستگردی به شخصی به نام محسن حریرچیان ساعی داد و او چند سال این نشریه را به چاپ می رساند اما نسیم شمال او، رونق و اعتبار نشریه سید اشرف را به دست نیاورد. (۵)
منابع
۱- رضوانی، محمد اسماعیل. نسیم شمال. مندرج در مجموعة پیشین، ص۱۶۷
۲- یغمائی، حبیب. یادی از نسیم شمال. یغما، س۲۸، ش۱، [فروردین ۱۳۵۴]، ص ۳۳
۳- «به روایت سعید نفیسی»؛ به کوشش علیرضا اعتصام، نشر مرکز، چاپ سوم، تهران، ۱۳۹۰؛
ص ۲۶۸
۴- آرین پور، یحیی. از صبا تا نیما. تهران: زوّار، ۱۳۷۵، ج ۲/۶۲
۵- یغمائی، حبیب، یادی از نسیم شمال. یغما، س۲۸، ش۱، [فروردین ۱۳۵۴]، ص ۳۳
منبع: برتریها
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد نسیم شمال نشریه ای با رسالت آگاهی بخشی در عصر مشروطه