ابونعیم اصفهانی محدثی بی بدیل و از راویان احادیث شیعی
برتریها: ابونعیم اصفهانی محدث و مولف ایرانی در سده های چهارم و پنجم قمری بود. از او بعنوان یكی از بهترین مراجع دانش های حدیث اسلامی یاد می كنند. این روایتگر احادیث شیعه تالیفات ارزشمندی مانند چهل حدیث الاربعون حدیثاً فی امر المهدی و حلیة الاولیاء از خود به یادگار گذاشته است.
ابونعیم احمدبن عبدالله بن اسحاق بن موسی بن مهران اصفهانی در ۳۳۶ قمری در یک خانواده اهل علم و زهد در اصفهان دیده به جهان گشود. (۱) پدرش عبدالله و برادرانش، ابومسعود محمد و ابواحمد عبدالرزاق در علوم اسلامی استاد بودند. وی به سبب انتساب به زادگاهش اصفهان و تلاش در حفظ روایت احادیث به ابونُعیم اصفهانی معروف شده است. (۲)
ابونعیم در ۳۴۴ هجری، یعنی از هشت سالگی از محدثان معروف اصفهان استماع حدیث کرد. مهم ترین این افراد ابو شیخ بن حیان اصفهانی و ابوالقاسم طبرانی بودند. وی در ۳۵۶ هجری برای تحصیل علم به خوزستان و عراق و حجاز مسافرت کرد. همین طور در نیشابور از حاکم ابو احمد بن اسحاق و ابوعبدالرحمان سلمی و دیگران استماع حدیث کرد. چنین شد که شهرت او به نقاط دور رسید و طلاب از سرزمین های گوناگون برای شنیدن حدیث به مجلس وی در اصفهان رو آوردند. باید گفت طلوع و افول زندگی ابونعیم اصفهانی با دولت آل بویه همزمان بود. وی آشوب های اصفهان در زمان آل بویه زیاریان و سامانیان را دیده و اوضاع زمانه خودرا درک کرده بود. (۳)
از جمله اساتید این محدث والامقام می توان در درجه نخست به پدر ایشان که نقش مهمی در تربیت وی داشت، اشاره نمود. همین طور می توان مشایخ بزرگی مانند عبدالله بن جعفر بن فارس، جعفر خلدی، ابوالعباس اصم، ابوبکر بن خلاد نصیبی، محمد بن احمد معّدل، محمد بن احمد انماطی و محمد بن اسحاق اهوازی نام برد. لازم به ذکر است که افراد خیلی از محضر وی استفاده کردند که همچون مشهورترین آنها می توان به خطیب بغدادی، ابوالقاسم هذلی صاحب الکامل و ابوعلی حداد اشاره نمود. (۴)
روایت های گوناگون درباب اعتقاد و مذهب ابونعیم
درباره‌ی مذهب فقهی و گرایش های فکری ابونعیم و همین طور مناسبات او با شیعیان حرف و حدیث های بسیاری و متفاوتی وجود دارد، برای نمونه برخی وی را شافعی مذهب می دانند و برخی دیگر از او با عنوان اشعری یاد کرده اند اما برای شناخت عقیده‌ی وی، مطالعه بعضی از آثارش می تواند گره گشا باشد که از آن جمله می توان به کتاب هایی چون اربعون حدیثاً علی مذهب اهل السنة و الجماعة، تثبیت الرؤیة یوم القیامة، حدیث النزول، الرد علی اللفظیة و الحلولیة، الصفات، المستخرج علی کتاب التوحید لابن خزیمة و المعتقد اشاره نمود.
این مولف نامدار همین طور چندین کتاب نیز در فضائل امام علی(ع) و دیگر امامان شیعه با عنوان ما نزل من القرآن فی امیرالمؤمنین (ع)، منقبة المطهرین و مرتبة الطیبین، اربعون حدیثاً فی المهدی (ع) الخصائص فی فضل علی، حدیث الطیر، ذکر المهدی و نعوته و حقیقه مخرجه و ثبوته و حلیه الاولیاء نوشته است. حلیه الاولیاء همیشه بعنوان منبعی جهت نقل فضایل حضرت علی (ع) و اهل بیت(ع) در بین شیعیان مطرح بوده است. بنا بر این بسیاری وی را شیعه مذهب می دانند که تقیه می کرده است.(۵) در دوره صفویه، خاندان مجلسی، نسب خودرا به ابونعیم می رساندند و مدعی بودند که ابونعیم در اصل شیعه بوده است.
علاوه بر موارد بالا صاحب ریاض العلماء و میر محمد حسین خاتون آبادی او را شیعه دانسته اند و گفته اند بعضی از مدارکی از تشیع او حکایت می کنند، مانند مطالب مندرج در کتاب حلیه الاولیاء که مورد استناد شیعه و سنی است، مطالب مندرج در کتاب المهدی به نقل از مجلسی این طور اظهار می کند که هر چند در ظاهر او عامی مذهب بوده اما گفته های وی بر این مساله دلالت دارد که در باطن شیعه بوده و برحسب اقتضای زمان تظاهر به تشیع نمی کرده است، همین طور بنا بگفته شیخ بهایی به این که مندرجات حلیه الاولیاء طوری است که تشیع او از آن ظاهر می شود.
آثار و تالیفات
ذکر اخبار اصفهان از مهمترین کتاب های وی است، این کتاب در ستایش پروردگار، پیامبران و آغاز اسلام در اصفهان، چگونگی بنیان و فتح اصفهان و سرگذشت و جغرافیای اصفهان است. از دیگر آثار مهم و بی بدیل وی کتاب «حلیه الاولیاء طبقات الاصفیاء» است. این کتاب همیشه بعنوان منبعی جهت نقل فضائل امام علی(ع) و اهل بیت(ع) در بین شیعیان مطرح بوده است و سرمشق پدید آمدن کتاب های بسیار مهمی مانند «تذکره الاولیاء» عطار نیشابوری و «نفحات الانس» عبدالرحمان جامی شده است. این کتاب همین طور در راه تکامل کتاب های صوفیانه (شرح حال اولیاء) که قبل از آن بوده است، گام های مؤثری برداشته است. همین طور از مهم ترین تالیفات وی چهل حدیث الاربعون حدیثاً فی امر المهدی است که قدیمی ترین چهل حدیث شیعیان پیرامون حضرت مهدی(عج) است. این کتاب و آثار دیگر او از منابع مهم برای دانشمندان شیعه محسوب می شود. از دیگر کتاب های وی می توان، اربعین، فضائل الخلفاء، مختصر الاستیعاب، ما نزل من القرآن فی امیرالمؤمنین و کتاب طب النبّی را نام برد.
خاموشی
سرانجام این محدث نامدار در ۲۰ محرم ۴۳۰قمری در اصفهان دیده از جهان فروبست و در آرامگاه مردبان (محله ای در اصفهان که حالا شیخ ابی مسعود نام دارد) به خاک سپرده شد.
منابع
۱- صریفینی، ابراهیم، تاریخ نیشابور، (منتخب السیاق عبدالغافر فارسی)، به کوشش محمد کاظم محمودی، قم، ۱۳۶۲ش، ص۱۹۸
۲- ابونعیم اصفهانی، احمد، ذکر اخبار اصبهان، به کوشش س. ددرینگ، لیدن، ۱۹۳۴م، ج۲، ص۹۳
۳- ابونعیم اصفهانی، احمدبن عبدالله، ذکر اخبار اصفهان، ترجمه نورالله کسایی، تهران، سروش، ۱۳۷۷
۴- سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبری، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو و محمود محمد طناحی، قاهره، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۶م، ج۴، ص۱۸، ۱۹
۵- ابن شهرآشوب، المناقب، قم، مطبه‌ی علمیه، ج۲، صص۱۵۳، ۳۵۰
منبع: bartariha.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد ابونعیم اصفهانی محدثی بی بدیل و از راویان احادیث شیعی