خلاصه ای از یك مقاله پژوهشی؛
دو روی سکه وقت گذرانی در شبکه های اجتماعی وقتی بی حال محو می شویم
برتریها: گذران اوقات فراغت در رسانه های اجتماعی، وجوه مختلف زندگی فردی و اجتماعی مردم را همزمان در معرض مزایا و البته لطمه هایی جدی قرار می دهد. آگاهی در مورد این تبعات، حساسیت کاربران را نسبت به نحوه و میزان استفاده از رسانه های اجتماعی افزایش داده و به مدیریت بهتر آن خواهد انجامید.
«ارزیابی گذران اوقات فراغت در رسانه های اجتماعی»[۱] عنوان مقاله ای به قلم «مرضیه خلقتی» دانشجوی دکتری ارتباطات دانشگاه تهران در سال ۹۹ است که در فصلنامه علمی مطالعات فرهنگ ـ ارتباطات منتشر گردید.
هدف از انجام این پژوهش، ارزیابی شرایط و زمینه های اولویت بخشی به شبکه های اجتماعی برای گذران اوقات فراغت، نحوه ی استفاده فراغتی از شبکه های اجتماعی و ارزیابی تاثیرات مثبت و منفی آن از منظر کاربران بوده است. این پژوهش بر اساس تحلیل داده های مصاحبه های کیفی انجام شده است.
بسترهای استفاده از رسانه های اجتماعی
بر اساس این پژوهش، شرایط مختلفی استفاده از شبکه های اجتماعی را زمینه سازی می کند. عمده ترین مقوله های شناسایی شده در قالب نیازهای ارتباطی، زمینه های فناورانه، نیازهای فراغتی و نیاز فرد به کسب تجربه های متفاوت طبقه بندی می شود.
الف) نیازهای ارتباطی
منظور از نیازهای ارتباطی، شرایطی است که فرد با تغییراتی در نوع و گستره ارتباطات واقعی خود با آن مواجه می شود. کاهش و تغییر در کیفیت ارتباطات واقعی، افزایش احساس تنهایی، سخت شدن ازدواج و تمایل به ارتباط با جنس مخالف رجوع مخاطبان به شبکه های اجتماعی را بسترسازی می کند.
ب) زمینه های فناورانه
امروزه نمونه های قابل حمل و کوچک کامپیوتر ها، تبلت، گوشیهای هوشمند و... امکان استفاده کاربران از آنها را در۲۴ساعت شبانه روز و در مکان های مختلف فراهم نموده است. در اختیار داشتن تلفن همراه هوشمند و فعال بودن اینترنت آن، از بسترهایی است که گذراندن اوقات فراغت در شبکه های اجتماعی را برای مردم تسهیل می کند.
ج) نیازهای فراغتی
این مقوله مبین نیاز فرد به داشتن فعالیت در زمان هایی برای فراغت و عواملی است که این نیاز را تقویت می کنند. کاهش فراغت واقعی به واسطه اشتغال یا کاهش دسترسی به امکانات فراغتی واقعی، اجبار به پرداختن به امور اجبار آور زندگی، قابلیت شبکه های اجتماعی در جایگزین کردن فراغت مجازی با واقعی و ایجاد حس رضایت و لذت در کاربر هم از دیگر عواملی است که ما را به سمت شبکه های اجتماعی سوق می دهد.
کاهش فراغت واقعی به واسطه اشتغال یا کاهش دسترسی به امکانات فراغتی واقعی، اجبار به پرداختن به امور اجبار آور زندگی و قابلیت شبکه های اجتماعی در جایگزین کردن فراغت مجازی با واقعی، ما را به سمت شبکه های اجتماعی سوق می دهد
د) احتیاج به تجربه های متفاوت
این مقوله مبین اینست که فرد به لحاظ روانی به داشتن تجربه هایی تمایل دارد که برای او جدید به حساب می آید و امکان تجربه آنها را در جهان واقعی یا ندارد. «کنجکاوی برای ارتباط» و«تلاش برای سلبریتی مجازی شدن» دو مورد از این تمایلات است.
همه این عوامل حضور مردم را در شبکه های اجتماعی بسترسازی می کنند، حال آنکه بسیاری نسبت به نتایج این حضور پررنگ آگاهی ندارند.
حضور در شبکه های اجتماعی برای وقت گذرانی خالی از فایده هم نیست
پیامدهای استفاده فراغتی از شبکه های اجتماعی را میتوان در دو دسته تاثیرات مثبت و منفی تقسیم کرد. وجوه مثبت به واسطه اثری که در پرورش فرد دارند در چارچوب «استفاده فراغتی ـ پرورش دهنده» و ابعاد منفی هم به واسطه صدمه هایی که می توانند ایجاد کنند، بعنوان «استفاده فراغتی ـ صدمه زا» شناسایی می شوند.
دسته نخست عبارتند از؛
الف) بهبود توانایی های ارتباطی
بهبود توانایی های ارتباطی فرد به تغییراتی اشاره دارد که فرد در نگرش های خود به سایر کاربران و توانایی برقراری ارتباط با آنها تجربه می کند. «یافتن دوستان خوب«، افزایش توانایی های گفتاری و نوشتاری، قدرت مدیریت بهتر در ارتباطات و همینطور کسب مهارت در ارتباط با افرادی با باورها و نظرهای متنوع وگاه مخالف، همچون نتایج مثبت فراغت های مجازی کاربران عنوان شده است.
ب) آثار روانی مثبت
یکی از علل احساس مثبت روانی در رسانه های اجتماعی، تخلیه روانی و رفع خستگی است که مصاحبه شوندگان این تحقیق بخصوص پس از ساعت کار با آن مواجه بودند. آنها علل استفاده از این امکان فراغتی را در دسترس بودن همراه با مزایای سریع آن در کاهش احساس خستگی می دانستند. یکی دیگر از حالات تجربه احساس مثبت روانی بخصوص برای کاربران دارای هویت گمنام برای «شجاعت در ابراز خود» است.
ج) تقویت منافع فردی
دریافت کمک ها و راهنمایی ها که در نتیجه فعالیتهای فراغتی فرد بوجود آمده و گاهی به دنیای واقعی هم کشیده شده از دیگر تاثیرات مثبت فراغت مجازی نام برده شده است. برای مثال دریافت پیشنهادهای کاری، پیدا کردن دوستان خوب، منافع مادی، راهنمایی های علمی و... مسائلی است که مصاحبه شوندگان مطرح کرده اند.
پیامدهای منفی حضور فراغتی در شبکه های اجتماعی
استفاده از رسانه های اجتماعی، همینطور نتایج منفی و صدمه هایی هم به همراه دارد؛ صدمه هایی که در موارد زیر قابل طبقه بندی است؛
الف) تأثیر نامطلوب بر ارتباطات خانوادگی
برخلاف رسانه های سنتی که تجربه تماشاگری یا شنیدن آنها اغلب به صورت دسته جمعی بود، رسانه های جدید فردمحور هستند و استفاده از آنها می تواند هر فرد را وارد دنیای جدیدی کند.«آسیب های عاطفی»، «کاهش مسئولیت پذیری»، «بی توجهی یا کم توجهی به خانواده» و... همچون تاثیرات منفی گذران اوقات فراغت در شبکه های اجتماعی است.
ب) اثرگذاری بر ارتباطات اجتماعی فرد
گاهی افراد به واسطه تجربه کاربری در شبکه های اجتماعی در ارتباطات میان فردی در زندگی خارج از شبکه های اجتماعی شان تغییری می دهند یا ناخواسته این تغییرات ایجاد می شود. افراد گاهی کم حرف و جمع گریز می شوند یا رفتارهای تند و پرخاشگرانه را در روابط واقعیشان تجربه می کنند.
«آسیب های عاطفی»، «کاهش مسئولیت پذیری»، «بی توجهی یا کم توجهی به خانواده» و... همچون نتایج منفی گذران اوقات فراغت در شبکه های اجتماعی است
ج) در معرض خطر بودن سلامت جسمی
این مقوله یکی از انواع تاثیرات منفی است که احتمال پیش آمدن آن حتی برای کسانی که از شبکه های اجتماعی به صورت مثبت استفاده می نمایند، هم وجود دارد. ماهیت فناوری های نوین بگونه ای است که چشم را درگیر می کند و به یک جا نشستن و تمرکز ذهنی نیاز دارد؛ مسئله ای که باعث کم تحرکی افراد شده و بر سلامت جسمی آنان اثر می گذارد.
د) نتایج فردی همچون نفی هویت واقعی
ازجمله تاثیرات منفی فردی برای افراد بخصوص کاربرانی که با هویت گمنام فعالیت فراغتی داشتند، دوست نداشتن هویت واقعیشان و دورشدن از آن بوده است. اتلاف وقت که خود منجر به خستگی روانی کاربران و داشتن ذهن ناآرام و برهم خوردن برنامه ریزی های شخصی فرد شده ازدیگر تأثیرات منفی فردی گزارش شده است.
ه) تبعات منفی در سلامت روان
تجربه استرس بعنوان یکی از نتایج گذران فراغت در شبکه های اجتماعی گزارش شده است. استرس امکان دارد هم بعنوان شرایط زمینه ساز و هم تبعات استفاده از شبکه های اجتماعی مطرح باشد. در این مواردی فرد درگیر احساس آشفتگی و بی حوصلگی می شود که یکی از علل آن ماهیت این رسانه ها است که امکان اشتراک گذاری محتواهای بسیار متنوع در آن وجود دارد. گاهی این درگیری ذهنی به مفهوم عدم تمرکز در فعالیتهای واقعی است.
وقتی شبکه های اجتماعی ما را بی اختیار به سمت خود می کشند
عواملی را که باعث می شود فرد به کاربری پرمداومت در شبکه های اجتماعی تبدیل گردد، میتوان به دو دسته عوامل فناورانه و فنی و فرایندهای ذهنی ـ روانی تداوم دهنده تقسیم کرد. عوامل فنی و فناورانه جذاب بودن رسانه های اجتماعی، قابلیت جایگزین پذیری رسانه های اجتماعی، تداوم در داشتن تلفن همراه هوشمند و اینترنت گوشی و سرعت بالای اینترنت را شامل می شود. عوامل تداوم دهنده به نیازهای ذهنی افراد برای تداوم فعالیت در شبکه های اجتماعی اشاره دارد.
این نیازها به صورت غیرارادی است و معمولاً شامل اعتیاد به شبکه های اجتماعی و توجیه کردن خود می شود. اعتیاد برای کاربران این مفهوم را می دهد که فرد حتی زمانی که هدف خاصی ندارد، تمایل به سر زدن به شبکه های اجتماعی دارد. به عبارت دیگر کنترل نداشتن بر رفتارها، اهمیت ندادن به گذشت زمان و برنامه ریزی نداشتن از خصوصیات یک رفتار اعتیادآور است.
توجیهات نیز، گزاره هایی هستند که فرد برای تداوم فعالیت خود در شبکه های اجتماعی به رغم آگاهی از تاثیرات منفی آنها به خود می گوید. احتیاج به تداوم ارتباط با دوستان مجازی، شکاف بین تجربه های مجازی و واقعی هم عوامل تداوم دهنده دیگر هستند. مورد آخر اشاره به موقعیت هایی دارد که افراد نمی توانند محتواها، دوستی ها و ارتباط هایی را که در فراغت مجازی در دسترس شان قرار دارد در دنیای واقعی تجربه کنند. این امر یکی از عواملی است که باعث می شود فرد به فعالیتهای فراغتی خود در شبکه های اجتماعی ادامه دهد.
[۱] - ارزیابی گذران اوقات فراغت در رسانه های اجتماعی، مرضیه خلقتی، فصلنامه علمی مطالعات فرهنگ ـ ارتباطات، سال (۲۱) / شماره (۴۹)، (۱۳۹۹)، صفحات ۱۴۶-۱۲۳
منبع: bartariha.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد دو روی سکه وقت گذرانی در شبکه های اجتماعی وقتی بی حال محو می شویم