قدرت خرید از ریشه های اقتصادی تا نتایج اجتماعی و فرهنگی
برتریها: «قدرت خرید» شاخصی است که در کنار دلیلهای و ریشه های اقتصادی، دارای ابعاد و نتایج اجتماعی و فرهنگی قابل توجهی است که باید در کانون توجه برنامه ریزان و تصمیم سازان اقتصادی کشور قرار گیرد و به تناسب ابعاد و لایه های پیچیده آن در موردش تصمیم گیری شود.
قدرت خرید چیست؟
وقتی صحبت از قدرت خرید می شود به زبان ساده یعنی این که ما در یک زمان مشخص با یک واحد پول مشخص (دلار یا ریال) چه مقدار کالا یا خدمات می توانیم بخریم.
اینکه می گوییم در زمانی مشخص به این معناست که شاخص قدرت خرید می تواند در زمان ها و محلهای مختلف، به دلیلهای مختلف متفاوت و متغیر باشد. برای مثال در طول چند دهه گذشته قدرت خرید ما ایرانیها پیوسته درحال تغییر بوده است.
اما به زبان تخصصی و از نظر اقتصاددانان، قدرت خرید عبارت است از نسبت درآمد خانوار به سطح عمومی نرخها (روند تورم). اگر این نسبت در یک دوره زمانی ثابت باشد به مفهوم این است که در آن دوره قدرت خرید خانوار ثابت بوده است اما اگر درآمد ثابت بماند و سطح عمومی نرخها افزایش یابد قدرت خرید پایین می آید. برعکس آن نیز اگر اتفاق بیافتد قدرت خرید بالا می رود. بنابرین بررسی وضعیت شاخص هایی چون درآمد سالانه خانوار و تورم و عوامل مؤثر در آن، می تواند تصویر روشن تری از وضعیت قدرت خرید مردم ایران نشان دهد.
نرخ تورم و قدرت خرید
بنابراین، یکی از شاخص هایی که می تواند قدرت خرید ما را نشان دهد روند نرخ تورم است. در نمودار زیر این شاخص برای دو دهه، از ۱۳۸۰ تا ۱۴۰۰ نشان داده شده است.
نرخ تورم در سال ۱۳۹۲ نزدیک به ۲۸ درصد و در ۱۳۹۹ با عبور از ۴۷ درصد، به بالاترین سطح خود در دو دهه رسیده استتورم در سال ۱۳۸۴ پایین تر از سال ۱۳۸۰ بوده است. این شاخص در سال ۱۳۹۲ نزدیک به ۲۸ درصد و در ۱۳۹۹ به بالاترین سطح خود در دو دهه رسیده است. از آنجا که نرخ تورم هیچگاه صفر نبوده می توان اظهار داشت که در ۲۰ سال مورد نظر، پیوسته ارزش پول ملی درحال کاهش بوده، گاهی کمتر و گاهی بیشتر. یعنی هر سال به اندازه نرخ تورم، از قدرت خرید پول ملی کم شده و در نتیجه، قدرت خرید مردم نیز پیوسته کاهشی بوده است.
چه چیز این تورم را به وجود می آورد. به زبان ساده دو متغیر اصلی سبب تورم و کاهش قدرت خرید مردم است. یکی کسری بودجه و دیگری نوسان های نرخ ارز؛ یعنی دلار.
زمانی که دخل وخرج دولت با همدیگر همخوانی نداشته باشد، دولت مجبور می شود برای مخارجش از بانک مرکزی استقراض کند که تا حدود زیادی به مفهوم چاپ پول بی پشتوانه و درنتیجه افزایش پایه پول و نقدینگی و بدنبال آن بالا رفتن نرخ تورم است. پس دولت برای جلوگیری از افزایش تورم بادی کاری کند که درآمدهایش جوابگوی هزینه هایش باشد؛ یا هزینه هایش را کم کند یا درآمدهایش را افزایش.
دو متغیر اصلی سبب تورم و کاهش قدرت خرید مردم است؛ یکی کسری بودجه و دیگری نوسان های نرخ ارز؛ یعنی دلارنرخ ارز
به غیر از تورم ناشی از کسری بودجه، اثرات نرخ ارز در اقتصاد خرد و کلان کشور، خصوصاً در نرخ تورم واضح و آشکار است؛ بدین سبب متغیری بسیار مهم در قدرت خرید مردم محسوب می شود، برای اینکه از یک طرف، درآمدهای مردم با ریال است اما از جانب دیگر عمده کالاها و خدمات تولیدی تابعی مستقیم از نرخ ارز (دلار) به شمار می رود؛ بنابراین، رشد نرخ ارز همان گونه که به مفهوم کاهش ارزش پول ملی است، بیان کننده پایین آمدن قدرت خرید مردم نیز هست. زمانی که نرخ ارز بیشتر می شود صاحبان کسب وکار و تولیدکنندگان کالا و خدمات به تناسب آن و حتی بیشتر، نرخها را می افزایند.
در نمودار زیر روند نرخ ارز در ۲۰ سال از ۱۳۸۰ تا ۱۴۰۰ نشان داده شده است. همان گونه که مشاهده می شود، در ۱۰ سال اول تا اندازه ای روند نرخ دلار زیاد افزایشی نبوده اما از ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ بیش از ۲ برابر شده است. پس از آن نیز نیازی به گفتن ندارد که قیمت دلار در ۵ سال بیش از ۷ برابر شده است.
در واقع از سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ نرخ ارز به شدت بالا رفته و شباهت روند صعودی آن با روند صعودی نرخ تورم در نمودار قبلی (از ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰) به خوبی رابطه نرخ دلار و تورم و در نتیجه کاهش قدرت خرید مردم را نشان میدهد.
درآمد خانوار شهری و نوسان های قدرت خرید
برآیند هر دو شاخص مورد اشاره، یعنی تورم و نرخ ارز در درآمد خانوار خودرا نشان میدهد. اگر درآمد خانوار با بالا رفتن تورم و نرخ ارز بالا نرود قدرت خرید به همان نسب کاهش پیدا می کند. اما در عمل در کنار افزایش تورم و نرخ ارز در سالهای مورد بررسی، درآمد نیز بالا رفته است. نکته ای که وجود دار این که درآمد به اندازه آن دو شاخص افزایش نیافته؛ میزان افزایش درآمد در دو دهه مورد بررسی کمتر از افزایش تورم و نرخ ارز بوده است.
در نمودار زیر درآمد خانوار شهری ایران به دلار آمده است. در سالهای ۱۳۹۱ و ۱۳۹۷ میزان درآمد به شدت افت کرده برای اینکه درآمد خانوار شهری به نسبت افزایش دلار، بالا نرفته است.
ابعاد اجتماعی و فرهنگی قدرت خرید
«قدرت خرید» لایه های فرهنگی و اجتماعی دارد؛ برای مثال افزایش نرخ ارز و تورم، همه طبقات اجتماعی را بصورت یکسان تحت تأثیر قرار نمی دهد. طبقات بالای اجتماعی و دهک دهم درآمدی، بیشترین سود و منفعت را از افزایش تورم به دست می آورند؛ در مقابل آن، اقشار اجتماعی با درآمد ثابت، مانند کارمندان، کارگران و مستمری بگیران بازنشسته، بیشترین لطمه را از تورم و گرانی ارز می بینند.
وقتی پایه پولی و حجم نقدینگی افزایش می یابد بخش زیادی از آن، که همان پرداختی حقوق و مزایای کارمندان دولت می باشد توسط طبقه متوسط، کارمندان و کارگران صرف خرید کالا و خدماتی می شود که دهک های بالای درآمدی در اختیاردارند و به فروش می گذارند.
تورم بالا، ثروتمندان را ثروتمندتر و فقرا را فقیرتر می کند و با رقم زدن ریزش طبقاتی، به مرور طبقه متوسط و دهک های درآمدی میانی را به سمت طبقه پایین و دهک های پایین درآمدی می رانداین کالاها و خدمات در نتیجه تورم روزبه روز گران تر شده و در نتیجه دهک های درآمدی پایین و میانی، بخش بیشتری از درآمد و حقوق خودرا برای خرید آنها پرداخت می کنند؛ بدین سان جریان نقدینگی همچون آب جویبارها و رودخانه های کوچک و متوسط به سمت دریای طبقه بالای اجتماعی حرکت می کند و پیوسته بر درآمد و دارایی های آنها افزوده می شود.
بنابراین تورم بالا، ثروتمندان را ثروتمندتر و فقرا را فقیرتر می کند و با رقم زدن ریزش طبقاتی، به مرور طبقه متوسط و دهک های درآمدی میانی را به سمت طبقه پایین و دهک های پایین درآمدی می راند.
این امر نتایج زیادی در قالب رشد انواع لطمه ها و مسائل اجتماعی و فرهنگی برای جامعه در بر خواهد داشت. بدین سبب لازم است سیاستمداران و تصمیم سازان کشور برای آن چاره ای بیاندیشند. یعنی قدرت خرید مردم را تقویت نمایند و جلوی روندهای لطمه زای اجتماعی و فرهنگی را بگیرند.
برای افزایش قدرت خرید، لازم است هم زمان دو اتفاق رخ دهد:
۱. تورم کنترل و کم شود.
۲. درآمد خانوارها افزایش پیدا کند.
این در حالی است که با تقویت بخش تولید، به اشتغال زایی نیز کمک و جلوی رکود اقتصادی گرفته شود. اگر درآمد خانوار بصورت صوری افزایش یابد اما تورم کنترل نشود این به مفهوم ترمیم کوتاه مدت و موقتی قدرت خرید خانوار است؛ برای اینکه به زودی افزایش تورم، بخش قابل توجهی از درآمد خانوار را خواهد بلعید و باردیگر قدرت خرید آن کاهش خواهد یافت.
منبع: برتریها
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد قدرت خرید از ریشه های اقتصادی تا نتایج اجتماعی و فرهنگی