به مناسبت دوم مرداد سالروز تشكیل فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛
فرهنگستان پاسدار گنجینه زبان و ادب فارسی
فرهنگستان زبان و ادب فارسی مهم ترین متولی و نهاد اصلی حفظ و گسترش زبان و ادبیات فارسی است که به پروردن زبانی مهذب و رسا برای بیان اندیشه های علمی و ادبی در نسل کنونی و نسل های آینده همت می گمارد و در طول سالیان فعالیت خویش در راه پاسداری از این گنجینه پرارزش گام برداشته است.
زبان از مهم ترین مولفه های هویت فرهنگی هر کشوری به حساب می آید که از آن بعنوان میراث یک ملت یاد می شود. در طول تاریخ، استعمارگران برای غلبه بر سرزمین های متعدد کوشیده اند تا با تسلط بر زبان یک قوم بر آنها حکمرانی کنند، بر این پایه حکومت ها تمامی برنامه های خود را در راه پاسداری از زبان مادری به کار می بندند تا از تهاجم زبان بیگانه جلوگیری نمایند. این امر سبب شد تا در ایران، نهادی برای پاسداری از این زبان شکل بگیرد؛ نهادی که از اوایل سده چهاردهم خورشیدی که پایه گذاری شده، به جز چند مقطع کوتاه که به اقتضای شرایط روزگار یا برخی تصمیمات گذرا، به حالت تعلیق درآمده، به شکل های مختلف و با عناوین متعدد فعال بوده است.
سابقه فرهنگستان در ایران
در ایران هرچند فرهنگستان، به مفهوم سازمان علمی و فرهنگی رسمی خاصی از سده‌ی هفدهم در مغرب زمین پدید آمد و تا هشتاد و اندی سال پیش در کشور ما وجود نداشت اما انجمن های ادبی دوره‌ی قاجاریه را از لحاظ تأثیری که در حفظ سلامت و آراستگی و تقویت بنیه‌ی زبان فارسی داشته اند، میتوان سَلَف چنین بنیادی در ایران معاصر دانست. در ۱۳۰۳ خورشیدی از نمایندگان وزارت خانه های جنگ و معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه انجمنی تشکیل شد تا با وضع لغات و اصطلاحات نو جواب گوی نیازی باشد که در رسته ها و شئون نظامی آن روز از این نظر احساس می شد. در ۱۳۱۱ خورشیدی هم که صدیق اعلم ریاست «دارالمعلمینِ عالی» را بر عهده داشت، به پیروی از رسم دانشگاه های امریکایی، فعالیتهای علمی فوق برنامه‌ی دانشجویان، به ابتکار او، با تشکیل انجمن هایی تشویق و سازمان داده شد که از جمله‌ی آنها «انجمن وضع لغات و اصطلاحات علمی» بود. این انجمن در اسفند ۱۳۱۱ فعالیت علمی خویش را شروع کرد که در جلسات مرتب هفتگی در سال تحصیلی، تا مهر ۱۳۱۹ ادامه داشت. وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه بعد از مشاوره با اهل فن، اساسنامه‌ی فرهنگستان ایران را در ۱۶ مادّه تهیه کرد که به تصویب هیات وزرا رسید و در ۲۹ اردیبهشت ۱۳۱۴ فرمان تشکیل فرهنگستان ایران صادر شد.
فضای سیاسی آن زمان فرهنگستان را ناگزیر کرد که بیشتر اوقات خویش را صرف انتخاب معادل برای اصطلاحات و لغات خارجی کند. باید اظهار داشت که فرهنگستان اول بیشتر مهارکننده و بازدارنده بود تا سازنده. البته این فرهنگستان در ۱۳۴۲ خورشیدی تعطیل شد و در پنجم مرداد ۱۳۴۷خورشیدی، فرهنگستان زبان ایران تاسیس شد. این فرهنگستان، بعد از پیروزی انقلاب، به مدّت کوتاهی فعّال بود. سپس در ۱۳۶۰ خورشیدی با ادغام ۱۱ مرکز و سازمان تحقیقاتی که فرهنگستان دوم هم جزو آنها بود، مؤسّسه‌ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی) پدید آمد و بعد از آن در ۱۳۶۹ خورشیدی «فرهنگستان زبان و ادب فارسی» تاسیس شد.
تاسیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی
نظر به این که زبان فارسی، زبان دوم عالم اسلام و کلید بخش بزرگی از ذخایر پرارزش علمی و ادبی تمدن اسلامی و خود از ارکان هویت فرهنگی ملّت ایران است و باتوجه به این که بنا بر اصل پانزدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، این زبان، زبان رسمی و مشترک ملّت ایران است، به منظور حفظ سلامت و تقویت و گسترش این زبان و تجهیز آن برای برآوردن نیازهای روز افزون فرهنگی و علمی و فنی و رفع تشتّت و ایجاد هماهنگی در فعالیتهای مراکز فرهنگی و پژوهشی در حوزه‌ی زبان و ادب فارسی و سازمان دادن به تبادل گسترده و پربار تجربه در زمینه‌ی تحقیقات و مطالعات در این عرصه و صرفه جویی در نیرو و استفاده‌ی صحیح از کارشناسان و پژوهشگران و ایجاد مرجعی معتبر و برخوردار از وجهه و حیثیت جهانی در ایران، شورایعالی انقلاب فرهنگی اساسنامه‌ی فرهنگستان زبان و ادب فارسی را در جلسه های ۲۰۸ و ۲۰۹ در ۲۶ دی و ۲۴ بهمن ۱۳۶۸ خورشیدی به تصویب رساند و برپایه مصوبه مجلس شورای اسلامی با هدف قانون استفاده نکردن از واژگان بیگانه در دوم مرداد ۱۳۶۹خورشیدی فرهنگستان زبان و ادب فارسی شکل گرفت.
نخستین رئیس این فرهنگستان حسن ابراهیم حبیبی بود که هم زمان معاون اول رئیس جمهوری هم بود. دومین رئیس غلامعلی حداد عادل بود که در اواخر دوران ریاستش بر این فرهنگستان به ریاست مجلس شورای اسلامی هم انتخاب گردید. مدتی بعد از انتخاب حداد عادل به ریاست مجلس، مجدداً حسن حبیبی به ریاست فرهنگستان انتخاب گردید. در ۱۳۸۷ خورشیدی با بیمار شدن حسن حبیبی و با دستور محمود احمدی نژاد رئیس جمهور وقت، غلامعلی حدادعادل باردیگر بر کرسی ریاست فرهنگستان نشست.
اهداف فرهنگستان
در اساسنامه این سازمان برای فرهنگستان زبان و ادب فارسی اهدافی در نظر گرفته شده است که همچون آنها می بایست به این موارد اشاره کرد: حفظ قوّت و اصالت زبان فارسی، بعنوان یکی از ارکان هویت ملّی ایران و زبان دوم عالم اسلام و حامل معارف و فرهنگ اسلامی؛ پروردن زبانی مهذّب و رسا برای بیان اندیشه های علمی و ادبی و ایجاد انس با معارف تاریخی در نسل کنونی و نسل های آینده؛ رواج زبان و ادب فارسی و گسترش حوزه و قلمرو آن در داخل و خارج از کشور؛ ایجاد نشاط و بالندگی در زبان فارسی، به تناسب مقتضیات زمان و زندگی و پیشرفت علوم و فنون بشری با حفظ اصالت آن.
وظایف فرهنگستان
فرهنگستان زبان و ادب فارسی دارای وظایفی است که شرح آنها در اساسنامه آن آمده است که این وظایف عبارتند از:
- سازمان دادن و تمشیت فعالیتهای ناظر به حفظ میراث زبانی و ادبی فارسی
- تأسیس واحدهای واژه سازی و واژه گزینی و سازمان دادن واحدهای مشابه در مراکز دانشگاهی و دیگر سازمان های علمی و فرهنگی و هماهنگ ساختن فعالیتهای آنها از طریق تبادل تجارب
- نظارت بر واژه سازی و معادل یابی در ترجمه از زبان های دیگر به زبان فارسی و تعیین معیارهای لازم برای حفظ و تقویت بنیه‌ی زبان فارسی در برخورد با مفاهیم و اصطلاحات جدید
- کمک به معرفی و نشر میراث زبانی و ادبی فارسی به صورت اصلی و معتبر
- اهتمام در حفظ فرهنگ های علمی و مردمی و جمع آوری و ضبط و نشر امثال وحکم و کلّیه‌ی اَعلام و اصطلاحات فارسی در همه‌ی زمینه ها و بهره برداری از آنها برای پرورش و تقویت زبان و ادب فارسی
- سازمان دادن تبادل تجربه ها و دستاوردهای مراکز پژوهشی در حوزه‌ی زبان و ادب فارسی و تأمین موجبات بهره برداری صحیح از این تجربه ها
- بهره برداری صحیح از زبان های محلی (در داخل و خارج از ایران) به منظور تقویت و تجهیز این زبان و غنی ساختن و گستردن دامنه‌ی کارکرد آن
- معرفی محققان و ادیبان و خدمتگزاران زبان و ادب فارسی و پشتیبانی از نشر آثار ایشان و کمک به تأمین وسایل فعالیت علمی و فرهنگی آنان و فراهم آوردن موجبات تقدیر از خدمات آن ها
- بررسی و تصویب نتایج فعالیتهای مراکز پژوهشی و فرهنگی که تهذیب و اصلاح یا توسعه و تقویت زبان فارسی مفید شمرده می شوند و ابلاغ و توصیه‌ی کاربرد آنها به مؤسسات علمی و فرهنگی و سازمان ها و نهادهای عمومی
فرهنگستان، مردم و زبان فارسی
فرهنگستان زبان و ادب فارسی به لحاظ ماهوی برای پاسداشت زبان فارسی که زبان رسمی کشور و حامل فرهنگ ایرانی – اسلامی ما است که از دیرباز با شعار معروف «فارسی را پاس بداریم» مشغول کار بوده، ۱۴ گروه مختلف پژوهشی دارد و وظایف خویش را در چارچوب طرح های پژوهشی و به کارگیری آنها در تصویب و ابلاغ اصول و قواعد در رابطه با زبان فارسی، پیگیری می کند.
البته در روزگار کنونی و با گسترش پرسرعت شبکه های اجتماعی، وضعیت اصالت زبان فارسی هم، بالأخص در بین نسل جدید، اوضاع به شدت نگران کننده ای دارد بگونه ای که گاهی فهم محتوای محاورات مجازی و حتی گفت وگوهای محفلی برخی جوانان و نوجوانان، امکان دارد، برای بزرگ ترها غیر ممکن باشد که در ایجاد چنین فضایی بیشتر نهادها و متولیان فرهنگ مقصر هستند. بنابراین هم نظام آموزشی می بایست در راه پاسداشت زبان فارسی باید دست به دست فرهنگستان زبان و ادب فارسی بدهد.
در سالهای گذشته، عده ای معادل های نامأنوسی همچون موش واره (موس)، یارخویش (سلف سرویس)، درازآویز زینتی (کروات)، برگک (چیپس) و... را مبحث شوخی قرار داده اند. شاید حتی بعضی از این موارد را طنزپردازان، از پیش خودشان، ابداع کرده باشند. در این مورد اما شاید بهترین راهکاری که مسئولان فرهنگستان می توانند در پیش گیرند، این است که با حوصله برای مردم توضیح دهند که اولاً بعضی از این شوخی ها اساسا زاییده ذهن طنزپردازان است. دوم خیلی از این معادل ها صرفاً پیشنهاد شده اند، اما هیچگاه به تصویب نرسیده اند. سوم جانیفتادن و موفق نبودن رواج برخی معادلات فارسی، امری طبیعی و اجتناب ناپذیر است. همان گونه که بعضی از معادل ها در سالهای اخیر، از قبیل بزرگراه، سامانه، پیامک و...، کاملاً جاافتاده و معقول ظاهر شده اند که این مورد نشان دهنده اثرگذاری فرهنگستان است.
منبع: برتریها
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد فرهنگستان پاسدار گنجینه زبان و ادب فارسی