پاسخ به معضلات توسعه در میزگرد برتریها
آمایش سرزمینی عادلانه، رویکرد مبتکرانه دولت سیزدهم
به گزارش برتریها مدیر گروه صنعت و معدن موسسه مطالعات بازرگانی می گوید جابجایی جمعیت بدون توجه به آمایش، هزینه های زندگی را در مبدا و مقصد بالا می برد. مثلا در تهران گمان می نماییم با افزایش هر روزه بزرگراه، بیمارستان و ساختمان، مشکلات کاسته می شود، اما تمرکز امکانات، تنها تقاضا را بیشتر می کند.
در حالی که کشور نیاز شدیدی به گسترش طرح های تولیدی و اشتغال زا دارد و یکی از گلایه های مردم و کارشناسان، نبود تعادل و عدالت در توزیع طرح های تولیدی در کشور بوده، دولت جدید در جهت طرح آمایش صنعتی، معدنی و تجاری به مدیریت طرح های اولویت دار استانهای مختلف در چارچوب یک سند می پردازد. در این طرح برای هر شهرستان، برنامه عملیاتی شامل اهداف اشتغال، سرمایه گذاری، صادرات و غیره تدوین خواهد شد تا با مشخص کردن برنامه ها و اقدامات در هر منطقه و انجام اقدامات متناسب با ظرفیت های هر منطقه، طی چهار سال آینده، اقتصاد دهه های آینده کشور جهت پیدا کند. مطالعات این طرح در سال ۱۳۹۹ به پایان رسیده و دولت جدید هم بنا دارد تا نتایج این طرح ها را مبنای هدایت فعالیتهای تجاری، معدنی قرار داده و وزارت صمت هم که پیشران نگاههای صنعتی، معدنی و تجاری است به این مسئله بها داده و موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی هم متولی این کار شده است.
در همین زمینه میزگردی در اداره کل پژوهش و بررسی های خبری ایرنا با حضور آقای «مصطفی محمدی» مدیر گروه صنعت و معدن موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی و خانم «الهام پیروز» عضو هیئت علمی این موسسه برگزار شده که مشروح آن در گزارش پیش رو قابل مطالعه است.
آمایش سرزمین چیست؟
ایرنا: استفاده از این طرح در چارچوب طرح های معدنی و تجاری کشور بسیار مهم می باشد، اما چون بحث آمایش برای بسیاری چندان روشن نیست، توضیح کوتاهی درباره بحث آمایش مفید خواهد بود.
محمدی: مبحث آمایش یکی از مباحث مهمی است که هم در زمینه جغرافیا و هم در زمینه توسعه کشور بسیار حائز اهمیت می باشد و پرداختن به این مورد باعث می شود تا همه مسئولین نسبت به اهمیت آن آگاه شده و طرح ها و برنامه های خویش را برمبنای آن قرار دهند. اما به صورت کلی، منظور از آمایش سرزمین، تنظیم و تطبیق روابط بین انسان، فضا و فعالیت است. اگر بخواهیم در هر منطقه فعالیتی را آغاز نماییم، باید ابتدا از پتانسیل های جغرافیایی منطقه بهره برد و به شکلی فعالیت ها و اقدامات را به سمتی برد که باعث برقراری توازن این فعالیت با محیط شده و فعالیتهای صنعتی را با عنایت به مسئله رویکرد توسعه پایدار به پیش ببرد تا باعث عدم تعادل و توازن در منطقه نشود. ازاین رو اگر چنین چیزی مد نظر قرار بگیرد در این صورت میتوان گفت فعالیت ما متناسب با بحث آمایش سرزمین خواهد بود.
اتفاق خوبی که افتاد، این بود که در انتهای سال ۹۹ اسناد ملی و استانی آمایش، توسط «شورای عالی آمایش» تصویب و ابلاغ گردید. کاری که در یک سال اول برنامه ریزی شده این است که برای یک سال فرصت ویرایش وجود دارد تا میزان تطابق آن با سند آمایش ملی مورد بررسی قرار بگیرد. در آمایش ابتدا رویکردها و جهت گیری ها مورد بررسی قرار می گیرد. مثلا اینکه در فلان منطقه باید صنایع «آب بر» باشند یا نه، صنایع انرژی بر باشند یا خیر، آیا جمعیت در یک منطقه افزایش پیدا بکند یا خیر؟ اینها همچون مواردی است که در بحث آمایش سرزمین مورد بررسی قرار می گیرد.
ریشه آمایش به ۱۳۰ سال پیش برمی گردد و از کشورهای غربی و شهرسازی و جامعه شناسی شروع شده و سپس به جغرافیا و اقتصاد وارد شده است. ازاین رو آمایش یک اقدام میان رشته ای است. اگر ضوابط میان این موارد با یکدیگر تنظیم شوند، میتوان گفت یک طرح آمایش مناسب تنظیم شده است.
اجرای آمایش، مهم تر از طراحی آن است
ایرنا: در گذشته گاه عدم توجه به طرح آمایش سرزمین در حوزه توزیع امکانات مشکلات و صدمه هایی را بوجود آورده است. آمایش در ایران چه سابقه ای دارد و بی توجهی به آن، چه مشکلاتی بوجود آورده است؟
«عوامل سیاسی» در اجرایی شدن برنامه ها بسیار نقش داشته است. برای همین است که استقرار صنایع بر مبنای آن برنامه ها نبوده؛ اما در سالهای اخیر تلاش بر این است تا صنایعی مانند فولاد به حاشیه خلیج فارس منتقل شود.
پیروز: سابقه نخستین طرح های آمایش در ارتباط با دهه ۴۰ است. اما پیش از آن از نخستین برنامه عمرانی در سال ۱۳۲۷ هم یک نگاه آمایشی داشته است. البته باید در نظر داشت که برنامه ریزی و اجرایی شدن با یکدیگر تفاوت دارند. بهترین برنامه ریزی آمایش در پیش از انقلاب به لحاظ نگارش و اجرا در ارتباط با «برنامه سوم توسعه» است. پس از آن و از سال ۵۰ تا ۵۳، این برنامه ریزی بوسیله ی یک شرکت فرانسوی به نام «ستیران» انجام شد که برنامه خوبی هم برای کشور طرح ریزی کرد. در این برنامه جمعیت کشور ۵۰ میلیون نفر در نظر گرفته شده بود که نیمی از این جمعیت به همراه نیمی از صنایع می بایست در حاشیه جنوبی کشور مستقر می شد. این انتقال هم به چند مسئله باز می گردد: اول اینکه این مناطق منابع آبی لازم را در اختیار دارند. دوم اینکه بازارهای مصرف هم در حاشیه جنوبی کشور قرار دارند که البته مراد از بازار مصرف، بازار صادرات هم هست. چون که در این مناطق به آب های آزاد دسترسی داریم و در کنار آن هم بنادر بزرگی هم پیشبینی شده بود که متاسفانه اجرایی نشد. از سال ۶۲ باردیگر برنامه ریزی توسعه شروع شد. اما باز هم «عوامل سیاسی» در اجرایی شدن برنامه ها بسیار نقش داشته است. برای همین است که استقرار صنایع بر مبنای آن برنامه ها نبوده؛ اما در سالهای اخیر تلاش بر این است تا صنایعی مانند فولاد به حاشیه خلیج فارس منتقل شود. حالا فولاد مبارکه صبا فولاد را در هرمزگان و حاشیه خلیج فارس مستقر کرده است. حدودا چنین کاری از دهه ۷۰ شروع شده ولی تا رسیدن به اجرا زمان زیادی نیاز دارد.
«الهام پیروز» عضو هیئت علمی موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی بیشترین صدمه ناشی از عدم توجه به برنامه های آمایش در ارتباط با صدمه های محیط زیست است. جای جای کشور از نظر محیط زیست صدمه های زیادی را متحمل شدیم و جمعیت کشور هم بسیار بد توزیع شده است. به عبارتی جمعیت اصلی کشور در تهران و سایر مراکز استان توزیع شده که اصلا مناسب نمی باشد. سطح بندی درستی در مورد استقرار جمعیت وجود ندارد. در آمایش، شهرها سطح بندی شده و برای آنها محدوده خدمات رسانی مشخص می شود. اما غیر از شهرهای اصلی مثل تهران و مراکز استان ها که در سطح یک هستند، برنامه ای برای سایر شهرهای کشور وجود ندارد و خیلی هدفمند و سازماندهی شده نیستند. اینها مواردی است که مشخص شده است.
مساله محیط زیست و جمعیت مهم ترین مشکلاتی است که از بحث عدم توجه به برنامه آمایش ناشی شده است. اما نکته بسیار مهم تری هم در این حوزه وجود دارد و آن بحث افزایش فقر است. مثلاً با جابه جایی جمعیت از نقطه ای به نقطه دیگر، خیلی از هزینه های زندگی هم افزایش می یابد.
جابه جایی جمعیت بدون توجه به آمایش، فقر را افزایش داده است
محمدی: درصورتیکه اشاره شد، مسئله محیط زیست و جمعیت مهم ترین مشکلاتی است که از عدم توجه به برنامه آمایش ناشی شده است. اما نکته بسیار مهم تری هم در این حوزه وجود دارد و آن بحث افزایش فقر است. با جابه جایی جمعیت از نقطه ای به نقطه دیگر، خیلی از هزینه های زندگی هم افزایش می یابد. چون که منابع محدود است و تقاضا افزایش می یابد. این مسئله هم در مبدا و هم در مقصد رخ می دهد. مثلا در تهران گمان می نماییم با افزایش هر روزه بزرگراه ها، بیمارستان ها و ساختمان های مسکونی، مشکلات هم کاسته می شوند، در صورتیکه این گونه نیست و ریشه مشکلات در جای دیگر است. مشکل اصلی تمرکز امکانات در همین شهر است و با افزایش میزان امکانات تنها تقاضای بیشتری برای حضور در این شهر شکل می گیرد.
قطع درخت یک میلیاردی برای ۱ میلیون تومان ذغال!
یک نمونه در ارتباط با قطع درختان «بلوط» در منطقه زاگرس برای تولید ذغال است؛ چون که در این منطقه فعالیت شغلی منطبق با جغرافیا تعریف نشده است. بعنوان مثال در سال ۹۰ قطع یک درخت بلوط در زاگرس برای تولید ذغال ۱ میلیون تومان عایدی ایجاد می کرد، در حالیکه ارزش واقعی و هزینه ایجاد یک درخت در آن زمان بیشتر از یک میلیارد تومان بوده است. اما ما آن یک میلیارد تومان را برای ۱ میلیون تومان از بین می بریم. یا «صید ترال» در جنوب کشور، که بدون توجه به شرایط آمایش انجام می شود. در چنین شرایطی یک منطقه ثروتمندتر و دیگری فقیرتر شده است. در آمایش سرزمین حتما باید همه موارد با هم در نظر گرفته شوند. کاری که موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی انجام می دهد بر اساس اسناد ملی و استانی آمایش است. در این طرح ها اولویت های معدنی و صنعتی را تهیه کرد. بعضی از شهرها در جهت طرح آمایش جمعیت باید «توسعه جمعیت» و برخی هم «کاهش جمعیت» داشته باشند. اگر در مورد سیستان و بلوچستان صحبت می نماییم، باید در نظر گرفت که این استان نزدیک به ۱۱ درصد مساحت، ۳ درصد جمعیت و کمتر از یک درصد ارزش افزوده، صادرات و اشتغال در کشور را به خود اختصاص داده که نسبت به طرح آمایش کشور تناسب مناسبی با وضعیت فعلی ندارد. کاری که دولت باید انجام دهد، تکمیل طرح های نیمه تمام مبتنی بر آمایش است. توسعه طرح های موجود مبتنی بر آمایش هم، نکته دیگر است. کاری که باید صورت گیرد این است که دولت در هر منطقه یک سری زیرساخت های مهم را مبتنی بر جغرافیا و شرایط تدارک ببیند و کل زنجیره ارزش صنعتی و معدنی و تجاری باید متناسب با پتانسیل های منطقه توسعه یابد.
آن چه که دولت باید انجام دهد، تکمیل طرح های نیمه تمام مبتنی بر آمایش است. توسعه طرح های موجود مبتنی بر آمایش هم، نکته دیگر است. کاری که باید صورت گیرد این است که دولت باید در هر منطقه یکسری زیرساخت های مهم را تدارک ببیند.
دولت باید زیرساخت های مهمی را برای آمایش تدارک ببیند
ایرنا: آیا همه این موارد و زیرساخت ها در وزارت صمت مشخص شده اند یا خیر؟
پیروز: کاری که اینجا انجام شده، این است که یک گروه در موسسه تشکیل شده و هرکدام از همکاران چند استان را تحت مطالعه دارند و اسناد آمایش را به همراه سایر اسناد جمع آوری شده و اولویت هایی که برای هر استانی هم مشخص است، بررسی می کنند. از سوی دیگر طرح هایی که مجوز گرفته، در استان ها بررسی شده و بر مبنای درصد پیشرفت و اولویت های استان ها انجام شده است. علاوه بر اینکه اولویت ها مشخص شد، با آنها نامه نگاری شده و از استان ها خواسته شده تا اولویت های خودشان را بفرستند تا ما هم آنها را مورد بررسی قرار دهیم و با طرح آمایش تطابق دهیم.
«مصطفی محمدی» مدیر گروه صنعت و معدن موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی محمدی: کاری که انجام شد این بود که در ابتدا یک ماتریسی از همکاران و اقدامات انجام شده و برنامه های پیش رو در نظر گرفتیم. برای هر استان از دفتر وزارت، یک نفر تخصیص داده شد و از معاونت بازرگانی داخلی هم چنین کاری صورت گرفت. نامه نگاری با استان ها و نماینده سازمان صمت و برنامه و بودجه و نماینده اتاق اصناف و استانداری صورت گرفت و همه با یکدیگر هماهنگ شدند. نخستین کار، بررسی اسناد استانی بود. هم مطالعات پشتیبان و هم سند مورد بررسی قرار گرفت. اگر رساله یا مقاله ای یا هر چیز دیگری در این رابطه و برای هر استان انجام شده، همه جمع آوری شده و مطالب آن هم بررسی شده است. با این شرایط به یک سری پتانسیل ها رسیدیم و هر شهر و استان هم مورد بررسی قرار گرفته است. فضای مطلوب کل کشور به تفکیک شهرستان های مورد بررسی فراهم گشته است. یک کار دیگر هم انجام شد و آن هم مکاتبه با نمایندگان شهرستان هاست. نتایج طرح آمایش در اختیار آنها قرار گرفت و از آنها هم نظرخواهی شده است. برخی استان ها همه نظرشان را دادند.
در بحث آمایش سرزمین هیچ طرحی برگشت داده نشده است
طرح های نیمه تمام همه متناسب با فضای مطلوب تحلیل شده و در مورد طرح های نیمه تمام هم اولویت بندی صورت گرفته است. درواقع در بحث آمایش سرزمین هیچ طرحی برگشت داده نشده و تنها انطباق یا عدم انطباق آن مورد بررسی قرار گرفته است. در ارتباط با سطح تکنولوژی هم مدل آن استخراج شده اما هنوز متناسب با پتانسیل استان ها مورد بررسی قرار نگرفته است. نکته دیگر بحث «آینده پژوهی» است که مسائل در ارتباط با توسعه استان ها و صنعت را مورد بررسی قرار داده تا بتواند نتایج آنرا در سالهای آتی مورد بررسی قرار دهد. اگر جایی پتانسیل تجارت وجود داشته اما بدان توجه نشده آن هم مورد بررسی قرار گرفته است. در تکمیل «زنجیره ارزش» هم چند مسئله مورد توجه قرار گرفته است. مثلا اینکه اگر در منطقه ای خام فروشی با مشکلات فزاینده ای روبرو بود امکانات لازم برای فرآوری فراهم گردد و یا اگر در منطقه ای امکانات و صرفه اقتصادی برای فراوری محصولات معدنی فراهم نبود، با خام فروشی مسیر را ادامه داد.
در بحث آمایش سرزمین هیچ طرحی برگشت داده نشده و تنها انطباق یا عدم انطباق آن مورد بررسی قرار گرفته است. در ارتباط با سطح تکنولوژی هم مدل آن استخراج شده اما هنوز متناسب با پتانسیل استان ها مورد بررسی قرار نگرفته است.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد آمایش سرزمینی عادلانه، رویکرد مبتکرانه دولت سیزدهم