مدیران آب کشور بخشی نگر و مسئولیت گریز بوده اند
به گزارش برتریها روزنامه جوان در گفت وگویی آورد: حال منابع آبی کشور خوب نیست. دیگر رمقی برای چشمه ها باقی نمانده است. تراز منابع آب زیرزمینی هر سال پایین تر می رود و رودخانه ها درحال خشک شدن است.
در ادامه گفت وگوی هشتم دی روزنامه جوان با حجت میان آبادی پژوهشگر حوزه آب و عضو هیأت علمی گروه مهندسی آب دانشگاه تربیت آمده است: حال منابع آبی کشور خوب نیست. دیگر رمقی برای چشمه ها باقی نمانده است. تراز منابع آب زیرزمینی هر سال پایین تر می رود و رودخانه ها درحال خشک شدن است. مدت هاست مسؤلان با مدیریت غلط منابع آبی و بی توجهی به میزان عرضه و تقاضا، طنابی را به گلوگاه منابع آبی انداخته و آنرا خفه کرده اند. وقتی هم صحبت از مدیریت منابع آبی به میان می آید، مسؤلان همه تقصیرها را بر گردن نباریدن باران می اندازند و سهم بی تدبیری های خودشان را لاپوشانی می کنند.
جانمایی نادرست صنایع فولاد به یکی از مهم ترین علل کمبود آب در مناطق مرکزی و خشک کشور تبدیل گشته است. متأسفانه خیلی از صنایع آب بر کشور به جای راه اندازی در نزدیکی دریاها در مناطقی تأسیس شده که به لحاظ برداشت از آبخوان ها، مناطقی ممنوعه و بحرانی محسوب می شوند. در چنین شرایطی نه تن ها مسؤلان و مدیران کشور، فکری برای جا به جایی آنها به مناطق ساحلی نکرده اند، بلکه با تصمیمات غلط اندر غلط شان، این صنایع را در مناطق خشک و کم آب هم توسعه داده و می دهند!
به عقیده خیلی از کارشناسان وقتی بعضی از مسؤلان تاکید به انتقال آب از خلیج فارس به سمت صنایع فولادی دارند، بطور حتم پای منافع عده ای در بین است، چونکه این مسؤلان به جای تمرکز بر حل مشکلات آب آشامیدنی و کشاورزی و عمل به راهکارهای علمی تر و کارشناسانه تر، درگیر تأمین آب صنایع فولادی شده اند و با وجود هشدارهای پیاپی، تبعات ناشی از این کار را در نظر نمی گیرند. در همین رابطه «جوان» با حجت میان آبادی، پژوهشگر حوزه آب و عضو هیئت علمی گروه مهندسی آب دانشگاه تربیت مدرس گفتگو کرده است که مشروح آنرا در ادامه می خوانید.
چرا امروز به بحران آبی رسیده ایم؟ آیا منابع آبی کشور کافی نبوده است؟
ابتدا توجه کنید کلمه «بحران» برای شرایط آبی کشور اشتباه است، چونکه «بحران» یعنی رخدادی که یک دفعه اتفاق می افتد، نه چالش آبی که ناشی از سال ها سوءمدیریت مسؤلان است. مثلا وقتی زلزله در یک لحظه رخ دهد، شرایط بحرانی به وجود خواهد آمد، اما افت آب های زیرزمینی و حتی خشکسالی ها، فرآیندهایی هستند که به مرور زمان رخ داده و نمی گردد، گفت این ها بحران هستند.
حدود ۳۰ سال است که مسؤلان می گویند «بحران آب» داریم، اما مردم می بینند در کلانشهرها چمن کاشته می شود و بدتر این که هر سال جمعیت این شهرها هم افزایش می یابد. همینطور علیرغم مشکلات آبی، ساخت وسازهای بی رویه در شهرهای پرجمعیت انجام شده همه این موارد با هشدارهایی که مسؤلان درباره اتمام ذخایر منابع آبی می دهند، مغایر است.
چرا در این ۳۰ سال که مسؤلان از «بحران آب» صحبت می کنند، اقدام مؤثری برای رفع یا کنترل آن انجام نداده اند؟
متأسفانه مسؤلان حوزه آبی کشور، سراغ کارهای اساسی نمی روند. وقتی به آنها راهکاری عرضه شود هم آنرا رد می کنند و می گویند هم اکنون شرایط بحرانی است و باید راهکارهای سریع تری پیدا شود! در صورتیکه همین مسؤلان، ۳۰ سال است با راهکارهای سریع تر و غلط خود، منابع آبی موجود را خشکانده و شرایط را از بد به بدتر رسانده اند. اگر طی این سال ها به نظرات متخصصان گوش داده می شد و اختیار و منابع مالی هم در اختیار آنها قرار می گرفت، از وقوع خیلی از این وقایع تلخ در حوزه آبی جلوگیری می شد.
چه اقدامات غلطی ذخایر منابع آبی ما را از بین برده است؟
بخشی نگری نخستین مشکل جدی در مدیریت آب کشورمان است. مسؤلان، مساله آب را تلفیقی از آب آشامیدنی و بهداشتی، صنعت، کشاورزی، محیط زیست و انرژی نمی بینند و بخشی نگری دارند. یک زمان مشکلات آبی را بر گردن مردم که مصرف کننده آب آشامیدنی و بهداشتی هستند، می انداختند و تمام تبلیغات روی بیلبوردهای شهری و تلویزیون روی همین مبحث متمرکز شده بود که مثلا مردم مراقب باشند شیر آب منازلشان چکه نکند! اما پس از مدتی گفتند مصارف آب کشاورزی بیشتر از مصارف آب آشامیدنی و بهداشتی است، پس دیگر فرهنگ سازی برای مصرف صحیح آب آشامیدنی را رها کردند و در بخش کشاورزی متمرکز شدند. آنها در این بخش هم انگشت افترا را تنها به سمت کشاورزان گرفتند و برای رفع مشکلات ناشی از سیستم های ناقص آبیاری کشاورزان اقدام درخوری انجام ندادند.
سوءمدیریت مسؤلان در منابع آبی تا جایی پیش رفت که در سامانه های توزیع و انتقال آبیاری کشاورزی هم مشکلات جدی وجود داشت. متأسفانه شاهد آن بودیم که ۷۰ درصد آبی که از پشت سد رها می شد قبل از این که به دست کشاورزان برسد، به علت سوءمدیریت وزارت نیرو یا وزارت کشاورزی تبخیر یا جذب خاک می شد. این سوءمدیریت ها ادامه داشت تا این که صحبت از صنایع پتروشیمی و فولادی که به شدت آب بر هستند به میان آمد و سؤالاتی مطرح می شد؛ مثلا چرا این صنایع را به جای نزدیکی کنار دریا، در فلات مرکزی راه اندازی کرده اند. با این وجود به جای انتقال این صنایع به نقاط ساحلی، مسؤلان راه های درمانی، چون طرح هایی انتقال آب و شیرین سازی آن عرضه کرده اند. در صورتیکه در اغلب نقاط دنیا جایگاه صنایع آب بر کنار آب است، اما این مساله در کشور ما به درستی رعایت نشده است.
کدام سازمان ها و نهادها در ایجاد چالش آبی کشور نقش داشته اند؟
مدیریت شهری، وزارت کشور، وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان محیط زیست، سازمان برنامه و بودجه و وزارت راه و شهرسازی اساسا در ایجاد چالش های آبی در کشور نقش کلیدی و اساسی دارند.
به عنوان مثال، شاهد آن هستیم که بلندمرتبه سازی هایی که در کلانشهرها اتفاق می افتد و این خلاف مدیریت منابع آبی در کشور است. در کجای دنیا، شهرداری ها دستشان را در جیب مردم و ساخت وسازهای بدون ضوابط آمایش سرزمینی را اجرا می کنند، آن وقت جرایم و عوارض را هم می گیرند و هنگام ایجاد مشکلات تأمین آب خودشان را مسئول نمی دانند؟! در شرایطی که کلانشهرها گرفتار مشکلات آبی هستند، مدیریت شهری مسئولیتی برای حل این مشکل ندارد؛ این یک ضعف قانونی می باشد که باید به آن توجه گردد. چونکه در چنین شرایطی شهرداران می گویند من در شهر، توسعه غلط می دهم و تأمین آب آن هم به من ربطی ندارد!
شما به این سوال پاسخ دهید که آیا در دوران های مختلف، وزیران صمت دغدغه ای برای حل مساله آب داشتند؟ شهرداران کلانشهرها چطور؟ آیا وقتی توسعه شهری دادند توجهی به تأمین آب موردنیاز آن کردند؟ وقتی در این شهرها مشکلات آبی ایجاد می شود، کدام شهردار پاسخگوی آن بوده است؟ مگر می شود شهر را بی ضابطه توسعه دهیم و نگران تأمین آب آن نباشیم؟ پس مساله، مساله خشکسالی یا کمیابی آب نیست، مساله نبود مدیریت و سازوکارهای حکمرانی آب است.
آیا در کشورهای دیگر، شهرداری ها مسئولیتی برای تأمین آب شهر خود دارند؟
در خیلی از کشورهای دنیا، متولی اصلی آب شهری، شهرداری ها هستند. چونکه که می دانند اگر منطقه ای را بی ضابطه توسعه دهند، مسئول تأمین آب آن هم خودشان هستند، اما در ایران شهرداران در شهرهای مختلف بلندمرتبه سازی می کنند و جرایمش را هم می گیرند و هنگام وقوع مشکلات تأمین آب می گویند به من ربطی ندارد. متأسفانه ما در بحث مدیریت منابع آب، مساله را از لحاظ ساز و کار حکمرانی به وزارت نیرو تقلیل داده ایم و در این خصوص سازمان ها و نهادهای دیگر هیچ مسئولیتی قائل نیستند.
آیا سازوکاری برای برخورد با مدیر یا مسئولی که با سوءمدیریت خود منابع آبی را از بین برده است، وجود دارد؟
کدام یک از مدیران و مسئولانی که مسبب وضعیت امروز زاینده رود هستند تاکنون احساس نگرانی کرده اند که بازخواست شوند؟ مدیران از این منظر در حوزه حکمرانی آب مطمئن هستند اگر هر کاری کنند و هر بلایی سر حوزه آبی کشور بیاورند حتی اگر ۱۰ سال یا ۱۵ سال دیگر تبعات کار غلط آنها مشخص شود نه تن ها نیازی به پاسخگویی وجود ندارد، بلکه می توانند منتقد هم باشند!
در حوزه زاینده رود بیشترین انتقاد را مسئولانی می کنند که خودشان مدیران آبی در دوره های گذشته بوده اند. آنها به جای پاسخگویی، منتقد هم هستند! متأسفانه در نظام حکمرانی آب، سازو کار مسئولیت پذیری و پاسخگویی را نداریم، بدتر این که مسببان این وضعیت، درخواست بودجه های میلیاردی داده اند تا آنرا مدیریت کنند.
شما پروژه احیای دریاچه ارومیه و ماجرای زاینده رود را نگاه کنید؛ دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه مگر ۱۴ سال وزیر جهاد کشاورزی در کشور نبوده است؟ ایشان نفر دوم در حوزه آبی کشور بوده، اما به جای پاسخگویی برای عملکرد غلط در آن دوران، حالا دبیر اجرایی برای احیای دریاچه شده است!
چه سازوکاری برای مجاب کردن مسؤلان به پاسخگویی نیاز است؟
باید سازوکارها و مکانیزم های حکمرانی خوب را که مبتنی بر مسائل اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، ارزی، اقلیمی و تاریخی ما است برای کشور تبیین و آنرا مطالبه نماییم. نخستین بحث مکانیزم مسئولیت پذیری و پاسخگویی است.
زاینده رود را می خواهند احیا کنند. یک نفر آمده و گفته من می خواهم مشکل زاینده رود را حل کنم و باید برای این کار چند هزار میلیارد تومان به اسم احیای دریاچه از بودجه و بیت المال بردارم! مگر مدیران پیشین که اصطلاحاً وضع فعلی زاینده رود ماحصل مدیریت آنها است هم چند هزار میلیارد به اسم نجات زاینده رود خرج نکردند و آنرا به چنین روزی نینداختند؟ هم اکنون هیچ مکانیزم و سازوکاری وجود ندارد که اگر آن مدیر یا آن فردی که ادعای نجات زاینده رود را دارد چند سال بعد که تبعات و مشکلات جدی تری در حوزه زاینده رود بوجود آمد و بیت المال هدررفت، پاسخگو باشد. متأسفانه تبعات تصمیمات غلط مسؤلان و مدیران کشور را نظام، انقلاب و مردم جامعه باید بپردازند.
سهم آب آشامیدنی و بهداشتی در ایجاد مشکلات آبی بیشتر است یا صنعت و کشاورزی؟
مشابه همه جای دنیا بخش کشاورزی بزرگ ترین برداشت کننده و مصرف کننده آب است که به مراتب مشکلات بیشتری را در این حوزه ایجاد می کند، اما این مساله در هر شهری متفاوت است؛ مثلا در مشهد و تهران بخش آب آشامیدنی باید مدنظر قرار گیرد و در شهرهایی، چون کرمان و خوزستان بخش های دیگر.
اگر دنبال متهم هستیم نمی توانیم اولویت بندی نماییم. اولویت باید اصلاح مکانیزم ها و ساز و کارهای مدیریتی باشد. یعنی پاسخگویی، شفافیت، مسئولیت پذیری. یعنی همانطور که رهبری اشاره کردند نقش مشارکت مردم در شبکه مسائل، یعنی تصمیم نگرفتن پشت درهای بسته و بدون مشارکت مردم.
صنعت پولداری که لابی قوی دارد و پشت درهای بسته راهکار بدهد، شاید در کوتاه مدت بتواند کاری انجام دهد، اما در طولانی مدت دود صدمه های ناشی از آن به چشم مردم می رود.
مسئولان اقداماتی، چون انتقال آب از دریا و شیرین سازی آنرا مطرح کرده و در دستور کار قرار داده اند. آیا این راهکار می تواند نیازهای آبی را جبران کند؟
مسئولان در کشور می خواهند هر کدامشان از اول چرخ را خودشان اختراع کنند و شکست را تجربه کنند. بعد بگویند اشتباه کردیم و منتقد شوند. مگر مشکل اصلی مناقشات بوجود آمده در زاینده رود طرح انتقال آبی نبود که سه استان اصفهان، یزد و چهار محال را درگیر کرده است؟ حالا چطور راهکار حل مناقشات زاینده رود باز هم انتقال آب شده است؟
موقعی که طرح انتقال آب از اصفهان به یزد انجام شد، هر چقدر داد زدیم که این طرح مطالعات اجتماعی ندارد و سبب مشکلات اجتماعی و سیاسی و حتی امنیتی خواهد شد، کسی گوشش بدهکار نبود. حالا معضل امنیتی بوجود آمده و رسانه های آنور آبی از آب گل آلود ماهی می گیرند، کدام یک از مسئول تصمیم گیرنده در آن زمان، پاسخگو هستند؟
متأسفانه همانطور که گفتم مدیران ما هر کاری دلشان می خواهد می کنند و هیچ مکانیزمی برای نظارت و مجاب کردن آنها برای پاسخگویی وجود ندارد. مساله ای که من به آن رسیده ام، این است که ما مشکل خشکسالی نداریم، مکانیزمی نیست که مانع هر کاری شود که هر کس دلش می خواهد و انجام می دهد؛ رسانه باید فریاد بزند و بگوید گمشده این است.
در حال حاضر مشکل اصلی زاینده رود برای کشاورزان است، مسؤلان می خواهند چند سال کشور را معطل کنند و آب را با هزینه چند هزار میلیاردی از خلیج فارس بردارند و به صنایع بدهند؟ پس مسائل آب کشاورز چه می شود؟ آب آشامیدنی چه می شود؟
چرا صنایع پتروشیمی و فولاد که آب بر هستند در جایی به راه افتاده است که نیاز آبی وجود دارد؟
این هم مورد دیگری است که مورد نقد قرار می گیرد، اما بر فرض که آن زمان سیاستگذار نمی دانسته که راه اندازی این صنایع آب بر، تبعات زیان باری دارد، حالا که می داند، چرا به این کار غلط ادامه می دهد؟ حالا چرا مسؤلان می خواهند در دشت بحرانی نیشابور و سبزوار سه کارخانه فولاد دیگر راه اندازی کنند؟
بهتر است مسؤلان به خود بیایند و به جای صحبت از انتقال آب از دریا روی بهینه سازی مصرف آب و مدیریت عرضه و تقاضا تمرکز کنند. چونکه با تصمیمات غلط خود نه تنها پول بیت المال را هدر می دهند، بلکه جامعه را نابود خواهند کرد. چند هزار میلیارد تومان دست در جیب بیت المال می کنند برای فولادی هایی که آب، برق، سنگ و معادن شان، یارانه ای و از جیب بیت المال است، اما همان را به قیمت دلار بازار جهانی به مردم می فروشند و سودش را در جیبشان می گذارند. گمشده مدیریت آب در کشور اینجا است که باید آنرا فریاد زد.
راهکار مناسب شما برای مسؤلان حوزه آبی کشور چیست؟
مشکل اصلی ما رویکرد مدیریت است و پیش از راهکار باید رویکردهایمان را اصلاح نماییم. دوم این که باید ساز و کار شفافیت، ساز و کار مسئولیت پذیری و ساز و کار پاسخگویی مسؤلان اصلاح و مشخص شود. همینطور باید بحث آمایش سرزمین به یک باور در بین مسؤلان تبدیل گردد.
متأسفانه در استان ها و شهرهای مختلف مساله آمایش سرزمین را درنظر نگرفته ایم. ما می خواهیم «اصفهان» هم شهر توریستی باشد هم قطب صنعتی کشور شود، همینطور می خواهیم در کشاورزی هم حرفی برای گفتن داشته باشد و آب زاینده رودش هم مانند سابق جاری بماند، حتی با این وضعیت توقع داریم که هوایش هم پاک و صاف باشد! اما مگر همه این ها در کنار هم می شود؟
بنابراین باید رویکرد سیاستمداران، مسؤلان و مدیران کشور ما مشخص شود و بدانند که از هر شهر چه می خواهند و برپایه خواسته هایشان برای هر شهر برنامه ریزی صحیحی داشته باشند.
منبع: bartariha.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد مدیران آب کشور بخشی نگر و مسئولیت گریز بوده اند