بایدن و فرصت یابی برای اقتصاد
روزنامه شرق در مطلبی آورد: از نظر سیاسی برجام مهم ترین متغیری است كه بازگشت به آن ممكنست توسط بایدن صورت گیرد. برجام برخلاف دیدگاه های مخالفان، مهم ترین توافق نامه بین المللی است كه ایرانیان بعد از حداقل یك قرن گذشته در مذاكره ای با شرایط مساوی و با اقتدار ملی انجام داده اند.
روزنامه شرق ۲۱ آبان یادداشتی به قلم محمدحسین شریف زادگان استاد دانشگاه شهید بهشتی منتشر نمود و نوشت: با پیروزی بایدن بعنوان رئیس جمهور دموکرات آمریکا این سؤال مطرح است که این رویداد چه تأثیری می تواند در شرایط سیاسی و اقتصادی ایران بگذارد. برجام محصول مذاکره تنها یک دولت نبوده بلکه با توافق همه ارکان نظام انجام پذیرفته است. بااینکه دولت های اروپایی در مقابل هژمونی آمریکا تاب نیاوردند ولی در مقابل آن حداقل ناخرسندی خویش را ابراز کرده اند.
اگر برجام حتی در مذاکراتی جدید پابرجا شود، مزایای آن تداوم لغو برخی از مهم ترین تحریم های شورای امنیت سازمان ملل مقابل ایران خواهد بود که می تواند دستاوردی مهم برای جمهوری اسلامی ایران تلقی شود. برجام برای ایران حقانیت و مشروعیت رفتاری مهمی در قالب مقررات بین المللی و بر مبنای راستی آزمایی های آژانس بین المللی انرژی به ارمغان آورده و راه جنگ و رویارویی با قدرت های بزرگ را برای جمهوری اسلامی ایران مسدود کرده است. درعین حال امکان دارد بایدن بتواند حداقل در ماه های نه چندان اولیه زمامداری خود، از تحریم های ناعادلانه ترامپ مقابل ایران بکاهد.
در مهرماه ۹۹ سازمان برنامه وبودجه کشور تحقیقی درباره اثرات تحریم ها بر رفاه خانوارهای شهری و روستایی انتشار داده است که نشان داده است درآمد خانوارهای ایرانی نسبت به عامل برون زای تحریم حساس شده و این سبب کاهش درآمد خانوار شهری و روستایی شده است و میزان مصرف خانوارهای ایرانی رابطه معکوسی با تحریم ها دارد. همینطور در دوران برقراری برجام بااینکه عمر کوتاهی داشته ولی به صورت مشهودی مصرف و رفاه خانوارهای ایرانی به واسطه آن بهبود یافته است.
این بهبودی در خانوارهای شهری محسوس تر از خانوارهای روستایی بوده است. یافته های این تحقیق نشان داده است که نقش عوامل برون زا و تحریم روی اقتصاد ایران و رفاه خانوارها تأثیر زیادی داشته است و مشکلات اقتصادی ما تنها ناشی از سوء مدیریت اقتصادی نبوده و از طرفی استقرار برجام حتی به شکل ناقص هم سبب بالارفتن رفاه خانوارها شده است. از منظر توسعه اقتصادی و حتی اقتصاد سیاسی، باید خاطرنشان کرد که هیچ توسعه ای بدون آنکه سازوکارهای توسعه درون زا (Endogenous) زمینه ساز اصلی آن باشد، فراهم نمی گردد. از طرفی به کارگیری سازوکارهای توسعه برون زا (Exogenous) همواره توسط توسعه درون زا ایجاد می شود و نیروها و سازوکارهای نهادهای سیاسی و اقتصادی می باشد که با ظرفیت سازی خود امکان استفاده از توسعه برون زا را برای خود فراهم می آورد. در جهان امروز آنچه محصول توسعه است، در یک سازوکار ترکیبی به نام شبه درون زا (Quasi-Endogenous) که ترکیبی است از توسعه درون زا و توسعه برون زا و با تاکید بر توسعه درون زا، توسعه یک کشور و بخصوص ایران را رقم می زند. هیچ گاه بدون حکمروایی شایسته و درون زا، امکان توسعه در ایران ایجاد نمی گردد و آن تصمیم سازی و تصمیم گیری بر مبنای ظرفیت ها، توانمندی ها و امکانات درونی و شیوه های به کارگیری ظرفیت های بین المللی شامل سیاسی و اقتصادی می باشد.
نمی توان توسعه اقتصادی و سپس رفاه اجتماعی ایرانی ها را فقط بر مبنای توسعه درون زا رقم زد بلکه با فربه کردن حکمروایی توسعه اقتصادی راه استفاده از ظرفیت های اقتصاد بین الملل برای توسعه ایران فراهم می شود. برای مثال در صنعت، ایران دارای پنج صنعت است که توان بالقوه و بالفعل جهانی شدن را دارند؛ پتروشیمی
تولید دارو، تولید سیمان، صنایع آب و برق و تولید اتومبیل. در هر پنج صنعت فوق الذکر ایرانی ها با استفاده از حداکثر توانمندی داخلی و استفاده از ظرفیت های اقتصاد بین الملل خویش را به این سطح رسانده اند. ازاین رو تداوم آن نمی تواند تنها با تاکید بر توان داخلی باشد و دقیقا محتاج استفاده از خدمات فنی بین المللی، تکنولوژی و دانش فنی موجود در کشورهای بیشتر توسعه یافته و مواد و قطعات خاص است. این همان توسعه شبه درون زا است که تلفیقی از توسعه درون زا و برون زا با تاکید بر توانمندی درون زا است. توسعه کشورهای آلمان و ژاپن پس از جنگ جهانی دوم و مالزی در دهه ۷۰ نیز زمانی به موفقیت رسید که سازوکارهای توسعه درون زا برای حکمروایی شایسته توسعه فراهم گردید و توانستند از فرصت هایی طلایی که شرایط سیاسی، بین المللی و اقتصاد بین الملل در زمان های بسیار خطیر و خاص در اختیارشان گذاشتند، بهترین بهره برداری را بکنند.
کره جنوبی یکی از موفق ترین استفاده کننده ها از این فرصت های طلایی است که بعنوان یکی از موفق ترین کشورها در تجهیز منابع توسعه و توانمندی درون زای خود پس از جنگ کره، از این فرصت های طلایی سود جسته است و خویش را از یک کشور کمترتوسعه یافته به مدارهای توسعه یافتگی ارتقا داده است. ازاین رو همواره توسعه امری درونی است ولی هیچ گاه بدون استفاده از ظرفیت های سیاسی بین المللی و ظرفیت های اقتصاد بین المللی و دست یازیدن به توسعه شبه درون زا که تلفیقی از توسعه درون زا و برون زا است، امکان تحقق نخواهد یافت. رئیس جمهورشدن بایدن امکان دارد فرصتی برای ایران فراهم سازد که بتوانیم با مذاکره و مصالحه مسائل خویش را به نفع منافع ملی و توسعه ملی و در قالب قواعد سیاست خارجی جمهوری اسلامی حل وفصل نماییم و خویش را از بن بست هایی که تحریم های آمریکا مقابل ایران بوجود آورده است، تا حد امکان رهایی بخشیم. استفاده از فرصت ها و به کارگیری آن به نفع منافع ملی هنر اصلی سیاست مداران و تصمیم گیران کشور است.
درواقع فرصت ها را خودمان بر مبنای ایجاد توانمندی و ظرفیت سازی درونی و ملی می سازیم و آنها را به نفع اهدافمان به کار می گیریم و زمانی که قصدی جهت استفاده از این فرصت ها نداریم، مانند آن است که این فرصت ها هیچ گاه به وجود نیامده اند. ازاین رو اگر بگوییم که آمدن بایدن باوجود تفاوت رفتار سیاسی دموکرات ها و جمهوری خواهان و بخصوص فرد ویژه ای مانند ترامپ برای ما فرقی نمی کند؛ به این معنا است که قصدی برای آفرینش فرصت های پیش رو، جهت استفاده از آن برای پیشبرد اهداف ملی خود نداریم. استفاده از فرصت ها و ایجاد مصالحه بین المللی می تواند به کاهش تحریم ها و کم شدن موانع تولید و اشتغال منجر شود. مشکلات امروز اقتصاد ایران بدون شک نمی تواند همگی ناشی از مشکلات مدیریتی دولت باشد و عموما بر اثر محدودیت هایی است که تحریم ها بر اقتصاد ایران تحمیل کرده اند.
ناممکن بودن تبادلات با شبکه های بانکی در جهان، ناتوانی در واردکردن کالاهای واسطه ای تولید، مسدودشدن راه های اصلی صادرات نفت و صادرات کالاهای غیرنفتی و آثار تبعی آن در فعالیتهای اقتصادی و کسری بودجه دولت و افزایش نقدینگی و رکود و تورم اقتصاد ایران را با رشد منفی و کوچک شدن حجم اقتصاد و رکود و بی کاری روبه رو کرده است. یافته های سازمان برنامه وبودجه در بهبود رفاه خانوار در مدت کوتاه برقراری برجام نیز شاهدی بر این مدعا است که عوامل برون زا در اقتصاد و رفاه خانوار در ایران نقش مکمل توسعه درون زا را نشان داده است. در شرایط کنونی اقتصاد ایران، اصلاح نظام اقتصادی خواسته مردم است و اغلب مردم می دانند که سیاست های خارجی ایران یکی از اَبرچالش های توسعه اقتصادی ایران به حساب می آید.
به همین خاطر هیچ زمانی مانند امروز مردم عادی به این اندازه به سیاست خارجی ایران حساس نشده بودند و به آن بعنوان یک متغیر تأثیرگذار اقتصادی نگاه نکرده بودند. برای تغییر در وضعیت اقتصادی ایران باید تغییراتی در حکمروایی توسعه اقتصادی ایران و عوامل تأثیرگذار در آن صورت پذیرد و استفاده از فرصت های بین المللی بعنوان مؤلفه برون زای خارجی می تواند کمک کننده این تغییرات در شرایط کنونی کشور باشد. اگر از فرصت ها استفاده نکنیم، شرایط اقتصادی و سیاسی ایران به سمت بی تصمیمی، بی دولتی، فقر و نابرابری و ناکارآمدی مزمن پیش می رود و در آن صورت اصلاح آن بسیار دشوار خواهد بود.
*
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد بایدن و فرصت یابی برای اقتصاد