گریزی بر اشعار و اندیشه های احمد شاملو
به گزارش برتریها احمد شاملو همچون شاعران برجسته معاصر به شمار می رفت که با قریحه بی نظیر و اشعاری با دستمایه های عمیق انسانی و اجتماعی تاثیری فراوان بر جامعه و فرهنگ کشور گذاشت.
یکی از مهم ترین عناصر سازنده هر شعر، زبان است. زبان، بستری بشمار می رود که شاعر اندیشه های خویش را در چارچوب ها و فرم های متعدد در آن به نمایش می گذارد و به وسیله آن فرآیند تکوین شعر را به انجام می رساند. ازاین رو شعر، بیرون زبان قابل تصور نیست. از طرف دیگر، پایه و مایه اصلی شکل گیری زبان، واژگان هستند و واژه بعنوان رکن سازنده زبان، نقش عمده ای در ساختار هر شعر دارد، تا جایی که یکی از صورت گرایان روسی، شعر را رستاخیز کلمه ها خوانده است و گفته که مرز شعر و ناشعر همین رستاخیز کلمه ها است. هر شاعر صاحب سبک از واژگان خاصی در شعرش بهره می برد و دارای دایره واژگانی مخصوص به خود است و این امر می تواند، محصول علل مختلفی باشد.
برجسته ترین و ماندگارترین واژگان اندوخته در ذهن شـاعر هستند که از راه آن میتوان به ساختار فکری وی دست یافت. از طرف دیگر، میان عنوان و مقدمات هر جزء هنری و ادبی با شاکله متن، ارتباط تنگاتنگی وجود دارد که کشف این ارتباط در محورهای زبانی، ساختاری و محتوایی می تواند به تحلیل واقعی متن بیانجامد. بررسی عنوان های شعری راهی برای تحلیل بهتر شعر و اندیشه شاعران است. شاملو به انتخاب عنوان های کوتاه تمایل دارد و از عنوان اشعار خود در جهت دستیابی به وحدت درونی شعر استفاده می نماید. همینطور از بررسی این عنوان ها میتوان دریافت که مهم ترین مضامین شعر شاملو انسان گرایی، طبیعت گرایی، عشق و عناصر رمانتیک و مرثیه ها هستند.(۱)
مجموعه هوای تازه
این مجموعه شامل ۶۹ عنوان شعر است که همه دارای عنوان هستند. تعداد عنوان های یک جزیی در این مجموعه ۳۱ مورد است که برخی از آنها عبارتند از «بازگشت، بیمار، سفر، تردید، احساس و... » تعداد عناوین با ساخت دو جزیی ۲۲ مورد است. سه شعر از این مجموعه دارای عنوان سه جزیی است که عبارتند از «در رزم زندگی، غزل آخرین انزوا و از مرز انزوا.»
نگاه کن، تو را دوست می دارم، دیگر تنها نیستم، به تو بگویم و بدرود و...
مجموعه باغ آینه
این مجموعه ۴۴ شعر دارد و همه دارای عنوان هستند. ۲۳ ساخت یک جزیی در عنوان های این مجموعه دیده می شود که کلید، اتفاق، برف، اصرار و معاد و... تعداد عناوین دوجزیی این ۱۳ مورد است و شامل عنوان هایی همچـون خـواب وجین گر، دو شبح، جز عشق، لوح گور، تا شکاست. چهار شعر از این مجموعه، دارای عنوان سه جزیی است، حریق قلعه ای خاموش، از نفرتی لبریز، از شهر سرد و قصه دختران ننه دریا. عنوان هایی کـه ساختار جمله ای دارند هم چهار مورد هستند.(۲)
مثل این است فریادی و دیگر هیچ، بر خاک جدی ایستادم
مجموعه لحظه ها و همیشه
این دفتر ۲۱ شعر دارد که ۱۶ مورد از آن دارای عنوان هستند. ۱۰ عنوان با ساخت یک جزیی که بعضی از آنها مانند «سرود، میلاد، گریزان، کوه ها و حماسه و... » تعداد ساخت دوجزیی سه مورد است این گروه عبارتند از «پایتخت عطش، انگیزه های خاموشی، غزل ناتمام» یک شعر از این مجموعه با نام «من مرگ را» دارای عنوانی سه جزیی است. همینطور در این مجموعه یک مورد عنوان چهارجزیی هم دیده می شود به نام «میان ماندن و رفتن»
مجموعه آیدا در آینه
این مجموعه ۲۷شعر دارد و ۱۷ مورد از آنها دارای عنوان هستند. پنج ساخت یک جزیی در عنوان های این مجموعه دیده می شود که عبارتند از «آغاز، شبانه، خفتگان، تکرار و میعاد» تعداد ساخت ۲جزیی سه مورد است و شامل عنوان هایی همچون «از مرگ، سرود آشنایی و سرود پنجم» است. سه شعر از این مجموعه دارای عنوان سه جزیی با عناوینی با «سرود مرد سرگردان، به یک جمجمه و آیدا در آینه» است. در این مجموعه فقط یک مورد عنوان چهارجزیی «جاده آن سوی پل» و یک عنوان پنـج جزیی «سرود برای سپاس و پرستش «دیده می شود. چهار مورد از عنوان های مجموعه آیدا در آینه، از نوع پیوندی هستند که عبارتند از «من و تو، درخت و بارون، غزل درود و بدرود، من و تو.»
مجموعه درخت و خنجر و خاطره
این مجموعه شامل ۲۲ شعر است که ۱۰ مورد دارای عنوان هستند. سه عنوان از مجموعه درخت و خنجر و خاطره، ساختار جمله ای دارند که عبارتند از «و تباهی آغاز یافت، سرود آن که برفت و آن کس که بر جای ماند و از مرگ من سخن گفت.»
مجموعه ققنوس در باران
این دفتر۲۲ شعر دارد که ۱۳ مورد از آن دارای عنوان هستند. ۹ عنوان با ساخت یک جزیی هستند که بعضی از آنها مانند«سفر، رود، نقش، مرثیه و اسباب و... » از ساخت دوجزیی سه مورد در این دفتر شعر وجود دارد که عبارتند از«مرگ ناصری، مجله کوچک و چشم اندازی دیگر» یک شعر از این مجموعه با نام «چه راه دور» دارای عنوانی سه جزیی است. در این مجموعه از ساخت های با اجزای بیشتر یا جمله ای خبری نیست.
مجموعه ابراهیم در آتش
این مجموعه شامل ۲۳ شعر است که ۲۱ مورد دارای عنوان هستند. از این میان ۱۴ عنوان از ساخت یک جزیی برخوردار می باشند که برخی از آنها عبارتند از: «شبانه، نشانه، برخاستن، تابستان و تعویذ....» تعداد عناوین با ساخت دوجزیی ۲ مورد است.
۲ عنوان از این اثر، ساختار جمله ای دارند که عبارتند از «واپسین تیر ترکش آن چنان که می گویند و میلاد آن که عاشقانه بر خاک مرد.»
مجموعه دشنه در دیس
این مجموعه ۱۸ شعر دارد که همه آنها دارای عنوان هستند. ۱۰ ساخت یک جزیی در عنوان های این مجموعه دیده می شود که برخی از آنها عبارتند از «ضیافت، فراقی، سمیرمی، باران و پریدن....» تعداد عناوین با ساخت سه جزیی فقط یک مورد «تـرانه بزرگترین آرزو» است.
گفتی که باد مرده ست و هنوز در فکر آن کلاغم
مجموعه ترانه های کوچک غربت
این مجموعه شامل ۲۰ شعر است که همه دارای عنوان هستند. از این میان ۱۳ عنوان از ساخت یک جزیی برخوردار می باشند که بعضی از آنها عبارتند از «مترسک، هجرانی، عاشقانه، شبانه و رستاخیز...» تعداد عناوین با ساخت دوجزیی پنج مورد است «در لحظه، بچه های اعماق، ترانه کوچک، آخر بازی و ترانه هم سفران» یک عنوان از این مجموعه ترانه های کوچک غربت، ساختار سه جزیی دارد «در این بن بست».(۳)
مجموعه مدایح بی صله
این مجموعه شامل ۵۳ شـعر است کـه فـقط ۲۰ مورد دارای عنوان هستند. از این میان ۶ عنوان از ساخت یک جزیی برخوردار می باشند که برخی از آنها عبارتند از: «پیغام، شبانه، کویری، بوتیمار و سپیده دم و... ».
بررسی ساختار ادبی عنوان های شعری
منظور از کارکرد ادبی، توجه به ادبیات کلام و استفاده از آرایه هایی است که در حـوزه صور خیال دخالت دارند. آمارها نشان داده است از مـیان ۲۷۱ عـنوان شـعر موجود در دیوان اشعار شـاملو، ۲۵۶ مورد دارای عنوان ادبی هستند. به عبارت دیگر، بیشتر از ۹۴ درصد از عنوان های این کتاب از ساختار ادبی بـرخوردارند.
چنان که آمارها به خوبی نشان می دهد، پرکاربردترین آرایه ادبی در عناوین کل اشعار شـاملو، «براعت استهلال» است که ۸۳ صدم درصد از مجموع صنایع ادبی را تشکیل می دهد. استفاده فراوان از براعت استهلال نشان داده است که شاملو، عنوان ها را مانند تابلویی بر جاده هـای شعرش نهاده تا نشانه و راهنمایی برای مسافران اشعارش باشد و آنها را سریع تر و از نزدیک ترین مسیر به مقصد برساند. گویی شاعر به صورت عمد خواسته تا کلید رمزگشایی شعر را به دست مـخاطب بدهد، چونکه این عنوان ها حکم مقدمه ای را دارند که از همان ابتدا خواننده را با مبحث و محتوای شعر آشنا می سازند.(۴)
عنوان های اشعار شاملو را میتوان یکی از خصوصیت های سبکی شاملو در رسیدن به وحدت ارگانیک انگاشت. استعاره از آرایه های دیگری است که نسبت به دیگر آرایه ها، کاربرد بیشتری در ساختار عنوان هـای شعر شاملو دارد و ۲۲ دهم درصد از مجموع عنوان ها را به خود مختص کرده است.
ارتباط عنوان ها با متن شعر
بررسی آماری عناوین اشعار همه دفاتر شعری احمد شاملو، نشان داده است که از مجموع ۲۷۱ عـنوان، ۷۷ مورد از داخل و ۱۹۴ مورد از بیرون متن شعر برگزیده شده اند و این امر بیان گر آن است کـه شاعر بیشتر به «ارتباط معنایی» توجه نشان داده است و اینکه کمتر، عنوان هـا را از داخل متن شعر برگزیده است. یعنی او تلاش کرده عنوان اشعارش برآیندی از مفهوم جاری در شعر باشد.(۵)
منابع:
۱. پورنامداریان، تـقی. (۱۳۸۰). در سـایه‌ی آفـتاب. تهران ک سخن.
۲. پولادی، کمال. (۱۳۸۲ ). تاریخ اندیشه‌ی سـباسی در غـرب: از سقراط تا ماکیاولی. تهران ک مرکز.
۳. تسلیمی، علی. (۱۳۸۳ ). گزاره هایی در ادببات معاصر ایران، (شـعر). تـهران ک اختران.
۴. حسنعلی، کاووس. (۱۳۸۳). گونه های نوآوری در شعر معاصر ایران. تهران ک ثالث.
۵. سلاجقه، پروین. (۱۳۸۴). امیرزاده‌ی کـاشی هـا. تهران ک مروارید.
منبع: bartariha.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد گریزی بر اشعار و اندیشه های احمد شاملو