درباره ذوالفقار شروانی
به گزارش برتریها ذوالفقار شروانی از شاعران برجسته سده هفتم به شمار می رفت که با سرودن قصیده ای مصنوع معروف به «مفاتیح الکلام و مدایح الکرام» به شهرت رسید، وی در کاربرد فنون شعری استعدادی درخشان داشت بگونه ای که او را واضع شعر مصنوعی می دانند.
سده هفتم هجری یکی از دوران بسیار پیچیده با فراز و فرودهای بسیار برای تاریخ، فرهنگ و تمدن این مرز و بوم بود از یک طرف هجوم مغولان به ایران و خرابی های برجای مانده از این جنگ و نابودی خیلی از مراکز علمی و کوچ خیلی از شاعران و از سوی دیگر منشأ ظهور وزرا و دانشمندانی چون عطاملک جوینی و برادرش و خواجه نصیرالدین طوسی و ابن العلقمی و ابن ابی الحدید و... بود. این دوره برای ظهور نوابغ ادبیات هم یکی از بهترین دوران تاریخ ایران به حساب می آید در این دوره شاعرانی ظهور کردند که علاقه بسیاری به ائمه (ع) داشتند و با اشعار خود باعث تقویت، ظهور و بروز مذهب شیعه‌ی اثنی عشری شدند، یکی از این شاعران سترگ سید قوام الدین حسین بن صدرالدین علی شروانی بود که در ادامه به معرفی وی می پردازیم:
زندگی نامه
سید قوام الدین حسین بن صدر الدین علی شروانی در تبریز دیده به جهان گشود از تاریخ دقیق تولد وی و اوایل زندگی شروانی اطلاعی در دست نیست اما با عنایت به آثار برجای مانده از سده هفتم که به زندگی وی پرداخته اند، میتوان فهمید که شروانی در زمان خوارزمشاهیان می زیسته است و مورد توجه و عنایت سلطان محمد بن تکش بود. (۱) سلطان محمد به وی دستور داد تا رویدادهای دولت او را در بحر شاهنامه‌ی فردوسی به نظم آورد. بعد از انقراض دولت خوارزمشاهیان، شروانی به خدمت اتابکان لُرِ بزرگ که معروف به آل فضلویه بوده، درآمد. آذر بیگدلی در آتشکده‌ی خود می گوید: او «در عهد سلاطین مغول به وساطت خواجه محمد ماستریِ وزیر به خدمت اتابک یوسف شاه لُر رسید که او به فرمان اباقاخان، والی خوزستان و کوه گیلویه و فیروزان و جرفادقان بوده...» (۲) همینطور از اشعار وی بر می آید، او جلال الدین سیورغمش بن قطب الدین محمد از قراختائیان کرمان مدح گفته است.
شروانی از شاعران برجسته‌ی سده هفتم و متخلص به ذوالفقار بوده و در بین شعرای زمان خود به قدرتِ شاعری و کاربرد فنون شعری سخت مشهور بوده است و به علت استعداد بالا در این حوزه، لقب ملک الشعرا را به دست آورد، همینطور او را واضع شعر مصنوعی می دانند. بیش تر اهمیت او از نظر تذکره نویسان، در نظم قصیده ای است، مصنوع معروف به «مفاتیح الکلام و مدایح الکرام» که از جهت فنون شعری و انواع صنایع و توشیحان بسیار قابل توجه است. این قصیده مورد استقبال سخنوران دیگری همچون سلمان ساوجی سراینده‌ی «صَرحِ مُمَرّد»، شمس فخری سراینده‌ی مخزن البحور و اهلی شیرازی سراینده‌ی مخزن المعانی قرار گرفته است. علاوه بر این قصیده، شروانی دیوانی از خود برجای گذاشته که ابیاتش بالغ بر ۹ هزار بیت می شود و در ۱۹۳۴میلادی در لندن به تلاش ادوارد ادواردز به چاپ رسیده است. آذر بیگدلی درباره‌ی شعر شروانی می نویسد: «الحق در فن شاعری مهارت تمام و قدرت مالاکلام داشته، قصاید ساده‌ی رغبت انگیزش از غایت لطافت رشحه‌ی آب زندگانی و مدایح متین صنعت آمیزش از نهایت حصانت هم دوش بنای آسمانی و در صنایع شعری بر قوامی گنجه ای و رشید وطواط و نظامی عروضی و روحانی سمرقندی و اهلی شیرازی مقدّم و یحتمل که سید مزبور مقنّن آن قانون بوده است.» در واقع آذر بیگدلی مهارت شروانی را در فن شاعری و توانایی او را در سرودن قصاید ساده و لطیف رغبت انگیز و مدایح متین و استوار و آراسته به صنایع می ستاید و از برتری او، در کاربرد صنایع شعری، بر شاعرانی چون قوامی گنجه ای، رشید وطواط، نظامی عروضی، روحانی سمرقندی و اهلی شیرازی سخن می گوید. (۳)
سبک شعری این سخنور بلند پایه، بسیار نزدیک به شعر خاقانی است و براین اساس، سبک ذوالفقار سبکی است، میانه‌ی سبک خراسانی و عراقی که در اران و شروان به ظهور می رسد و خاقانی و نظامی از نمایندگان برجسته‌ی آن به شمار می آیند. در تحول سبک میانه‌ی خراسانی به عراقی که ذوالفقار از آن متأثر است، این تغییرات روی داد: اولاً در صنایع ادبی، شاعران بیشتر از گذشته به استفاده از صنایع بیانی و بدیعی روی آوردند؛ ثانیاً در سطح فکری، شاعران در سرودن شعر به مسایل علمی و فلسفی توجه کرده و در اشعار خود از اشارات و تلمیحات علمی و فلسفی بهره برده اند؛ اما زبان شاعران در قیاس با تحولات ادبی و فکری، کمتر دگرگون شد و زبان سبک خراسانی با افزایش کاربرد لغات و ترکیبات عربی، در این دوره هم حفظ شد. مجموعه‌ی این عوامل شعر ساده و روشن خراسانی را به سمت دشواری و ابهام پیش برد. (۴) البته شهرت شروانی بیشتر در شعر مصنوع است و به حدی در این شیوه شهرت یافته که غالبا او را مخترع و مبدع مصنوع به خصوص شعری که دارای صنعت توشیح است، دانسته اند و در صنایع شعری او را بر قوامی گنجه ای و رشید وطواط و نظامی عروضی و روحانی سمرقندی و اهلی شیرازی مقدم دانسته اند.
خاموشی
سرانجام این شاعر گرانسنگ در ۶۷۹ هجری در تبریز دیده از جهان فروبست و در مقبره الشعرای تبریز به خاک سپرده شد.
شروانی در ابیاتی نام خود و نسبت خویش را به خاندان رسول خدا (ص) صریحاً ذکر کرده است.
ای ز خاک آستانت قدسیان را آبروی وز نسیم روضه ات دارالجنان رارنگ و بوی
برده چون خاک بهشت از باد جان افزای تو جام آبِ خضر و نارِ موسوی را آبروی
دستِ فراشانت ز آب روی خاکِ درگهت کوثر و تسنیم را بر سنگ حیرت زد سبوی
در ازای حضرتت، با جمله جاه و آبِ خویش
چشمه‌ی خورشید را غیرت بود بر خاک کوی
سقفِ مرفوعت پناه بیتِ معمورست از آن
طاقِ چوگان شکلت از میدان گردون برد گوی
در جوار خاک پاکت هر زمان روح الامین
با خضَر گوید که دست از چشمه‌ی حیوان بشوی
ساکنانِ سدره اندر ظلِّ طوبی پرورت
گه ز دهشت بی زبان، گاه از طرب در گفتگوی
کعبه گر یابد نسیمی از صفای رُکنِ تو
هر دم از ارکان او خیزد هزاران های و هوی
طالب مقصود را مقصد حریم تست، لیک
چون بیابد هردمش گردد ز یادت جست وجوی
منابع
۱- شیروانی، زین العابدین، ریاض السیاحة، به تلاش اصغر حامد ربانی، تهران، ۱۳۳۹، ص۱۲۸
۲- آتشکده، آذر بیگدلی، چاپ هند، بی تا: ص۴۹
۳- همان
۴- شمیسا، سیروس، سبک شناسی شعر، تهران، ۱۳۷۴، ص ۱۷۰-۱۷۱.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد درباره ذوالفقار شروانی