عبدالمحمد آیتی قرآن پژوه و مترجمی چیره دست
به گزارش برتریها عبدالمحمد آیتی یکی از چهره های درخشان و ماندگار در حوزه تاریخ اسلام به شمار می رفت که با نگارش و ترجمه آثار متنوع خدمت ارزشمند ای به فرهنگ ایرانی اسلامی ارائه داد. آشنایی ژرف با فرهنگ و ادب پارسی، شناخت ادبیات عرب، آگاهی از دیدگاه های جدید درباره ترجمه از خصوصیت های مهم آیتی بود.
وقتی چیزی ایجاد می شود، مثل کامپیوتر، تلویزیون و یا اینترنت، مقدار زیادی لغت همراه خود می آورد اما من درباره زبان فارسی هیچ دغدغه ای ندارم؛ چون آن قدر محکم و غلیظ است، که با این چیزها خللی در وجودش پیدا نمی گردد. الآن ما این شعر را هنوز هم می خوانیم که «بوی جوی مولیان آید همی». این شعر بیشتر از هزار سال است که سروده شده؛ ولی وقتی می خوانیدش، انگار مال امروز است، یا مثلاً داستان «گردآفرید» از «شاهنامه»؛ جدا از لغات مشکل این اثر. ما این ها را متوجه می شویم؛ حال آن که در اروپا زبان افرادی مثل شکسپیر یا امثال او را دیگر امروز نمی فهمند؛ ولی ما شعر فردوسی، نظامی و یا داستان «سمک عیار» را می فهمیم و برای مان قابل درک اند. این بخشی از سخنان عبدالمحمد آیتی یکی از برترین پژوهشگران و مترجمان ایرانی است که درباره تهدید یا از میان رفتن زبان فارسی مطرح کرده بود.
تحصیلات
عبدالمحمد آیتی در اردیبهشت ۱۳۰۵ خورشیدی در بروجرد دیده به جهان گشود. وی در زادگاه خود به مکتب خانه سنتی آغاباجی رفت، سپس به دبستان اعتضاد که قدیمی ترین مدرسه مدرن در بروجرد بود، فرستاده شد. آیتی در ۱۳۲۰ خورشیدی وارد دبیرستان شد و در سالهای آخر به تحصیل علوم حوزوی علاقه مند شد و به مدرسه علمیه نوربخش رفت و چند سالی در آن جا علوم اسلامی را فراگرفت. در سال ۱۳۲۵ خورشیدی وارد دانشکده معقول و منقول دانشگاه تهران شد. وی با کسب فیض از محضر درسی استادانی همچون بدیع الزمان فروزان فر، محمود شهابی، غلام حسین صدیقی، موسی عمید، مدرس رضوی، عرب شاهی، سیدمحمد مشکوه، راشد، دکتر علی اکبر فیاض و محمد محمدی به دریافت مدرک لیسانس نائل آمد. آیتی هم زمان توانست دوره های روان شناسی و علوم تربیتی را در دانشکده ادبیات بگذراند و در ۱۳۲۸ خورشیدی با رتبه اول، مدرک لیسانس در آن رشته را هم دریافت کند... بعد از به پایان بردن دوره لیسانس به خدمت وزارت آموزش و پرورش درآمد و برای تدریس به بابل رفت. او بیشتر از ۳۰ سال در شهرستان ها و تهران بعنوان دبیر به تدریس پرداخت و در کنار تدریس، سردبیری ماهنامه آموزش و پرورش را هم بر عهده داشت و در دانشگاه فارابی و دانشگاه دماوند ادبیات فارسی و عربی تدریس کرد. همچون کارهای اجرایی وی عضویت در فرهنگستان زبان و ادب فارسی بود و همینطور سال ها ریاست بخش پژوهش های ادبی و دانشنامه را در فرهنگستان برعهده داشتند.
ورود به عرصه نویسندگی و ترجمه کتب عربی
آیتی نویسندگی را بنا به قول خودش از ۱۳۲۹خورشیدی شروع کرد و پس از آن هیچ وقت قلم را بر زمین نگذاشت. حاصل کوشش علمی او حدود بیست عنوان کتاب در بیشتر از چهل مجلد است. با آن که او به تصنیف آثار مستقل بیشتر از کار مستقل علاقه داشت به ملاحظه‌ی لزوم آشنایی مردم کشورش با فرهنگ زمانه، راه ترجمه را برگزید تا در انتقال معارف و فرهنگ اقوام دیگر سهمی داشته باشد. در این راستا، برای اولین بار وی در «کتاب هفته» مطلبی با نام «باتلاق» نوشت و به دنبال آن، رمان «کشتی شکسته تاگور» را ترجمه کرد.
یکی از مهم ترین فعالیتهای آیتی ترجمه کتاب های دینی همچون قرآن، نهج البلاغه و صحیفه سجادیه بود. در واقع آیتی در ترجمه متون دینی بسیار حرفه ای بود و آثار ارزشمندی در این حوزه از او به یادگار مانده است که میتوان به ترجمه العبر ابن خلدون اشاره نمود. مقدمه بسیار بی نظیر ابن خلدون بر این کتاب نزد همه آشنایان به تاریخ اندیشه در جهان اسلام شناخته شده است. استاد آیتی با همت چشم گیر خود آن متن دشوار را به فارسی برگرداند و در این زمان ناگزیر شد که نسخه های مختلفی از آن کتاب را از نظر بگذراند تا ترجمه ای شایسته ارائه دهد. علاوه بر العبر او تقویم البلدان ابوالفداء در جغرافیای تاریخی، مختصر تاریخ الدول ابن عبری، الحوادث الجامعه منسوب به ابن فوطی و الغارات ابن هلال ثقفی و از میان تحقیقات معاصر تاریخ دولت اسلامی در اندلس محمد عبدالله عنان، حجاز در صدر اسلام احمد العلی و تعمیر و توسعه مسجد پیامبر ناجی محمد حسن را به فارسی برگرداند.
ناگفته نماند که در حوزه ترجمه دینی، آیتی با ترجمه قرآن کریم گام بلندی در دنیای ترجمه برداشت. در این خصوص باید اذعان داشت که ارائه ترجمه رسا از قرآن کریم به زبان فارسی از دیرباز مورد توجه و اهتمام قرآن پژوهان بوده و هر یک به اندازه وسع و توان علمی خود از قرون گذشته تا کنون ده ها اثر پرارزش در زمینه ترجمه قرآن از خود بر جای گذارده اند. در بین آنان، افرادی همچون آیتی که شیوه های هنر را در ترجمه قرآن با اسلوب ادب در هم آمیخته اند و معنا را با حفظ محتوا عرضه داشته اند، ترجمه آنان مطلوب تر و موفق تر بوده است. وی با عنایت به آشنایی که به قواعد ترجمه و با اطلاعاتی که از ادبیات عرب و هم ادبیات فارسی داشت، تلاش کرد، قرآن را طوری ترجمه کند که سلیس و روان و قابل فهم برای تمام اقشار جامعه باشد. پرجاذبه بودن این ترجمه از یک طرف و ارائه ترجمه دور از اشتباه و غلط از طرفی این کتاب را برجسته کرده است. آشنایی ژرف با فرهنگ و ادب پارسی، شناخت ادبیات عرب، آگاهی از دیدگاه های جدید درباره ترجمه، رفتن به منابع تحقیق و اعتقاد به قرآن و آشنایی با دانش های تفسیری از خصوصیت های لازم برای مترجم قرآن است. که آیتی تمام اینها را دارا بوده و در کتاب خود آورده است. بهاء الدین خرمشاهی در این خصوص چنین می نویسد: یکی از فرخنده ترین و مهم ترین رویدادهای تاریخ یک هزار و یکصد ساله قرآن مجید به فارسی ترجمه شیوای استاد عبدالمحمد ها آیتی مترجم نامدار معاصر از آن است و در جای دیگری می گوید: اما ترجمه استاد عبدالمحمد آیتی در مجموع شیواترین، سرافرازترین، خوش خوان ترین، متین ترین، دقیق ترین و امروزی ترین ترجمه قرآن مجید است.
در حقیقت آثار آیتی از نظر سبک متفاوت می باشد و به لحاظ مبحث متفاوت، متنوع و مشتمل بر متن های کهن تاریخی، ادبی و جغرافیایی شامل قدیم و جدید است. تنوع آثار ترجمه شده به قلم آیتی حاکی از گستردگی و عمق اطلاعات تاریخی و جغرافیایی، دینی و ادبی و تسلط او بر فن ترجمه و سبک های مختلف ادبی و نوشتاری است. حداد عادل رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی درباره عبدالمحمد آیتی می گوید: آیتی خصوصیاتی داشت که در کم تر شخصی دیده می شود؛ او هم با معارف اسلامی از راه تحصیلات حوزوی آشنا بود و هم به روش های تحقیق دانشگاهی آشنایی داشت. هم با ادبیات قدیم فارسی و هم با شعر و ادب جدید حتی شعر نو آشنا بود. او با ادبیات اروپایی هم آشنایی داشت. او کارهای قابل اعتمادی در ادبیات قدیم و جدید داشت. نثر روان و امروزین ایشان در زبان فارسی کاملا دلنشین و دلپسند و کاملا قابل استفاده می باشد و استادی ایشان را در درک ادبیات عرب نشان داده است.
وی همینطور مقالات و نقدهای ادبی فراوانی منتشر نموده و به ادبیات و کلام عرب هم چیره بود. این نویسنده چیره دست مدتی در ماهنامه آموزش و پرورش و سایر مجله های ادبی فعالیت کرد. او همینطور به علت کارنامه علمی درخشان خود، جوایزی دریافت کرده است همچون به علت ترجمه کتاب "تاریخ ادبیات زبان عربی" برنده جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شد. از دیگر آثار وی میتوان به تحریر تاریخ وصاف؛ آمرزش ابوالعلا معری (ترجمه)، داوری حیوانات نزد پادشاه پریان، گزیده شرح مقامات حمیدی، در تمام طول شب، شرح چهار شعر بلند نیما و... اشاره نمود.
خاموشی
سرانجام این پژوهشگر توانا در ۲۰ شهریور ۱۳۹۲ خورشیدی بر اثر کهولت سن دیده از جهان فرو بست و در قطعه نام آوران بهشت زهرای تهران تشییع و به خاک سپرده شد.
منبع: برتریها
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد عبدالمحمد آیتی قرآن پژوه و مترجمی چیره دست