میرجلال الدین محدث ارموی مصححی چیره دست و سترگ در تاریخ اسلام به گزارش برتریها جلال الدّین محدّث ارموی یکی از محققان توانا ایرانی بود که توانست با تلاشی خستگی ناپذیر بیشتر از ۷۰ کتاب از آثار کهن شیعی را تصحیح و ترجمه کند. همچون این آثار میتوان الغارات، تفسیر گازر، شرح غررالحکم و النقض را نام برد. ماندگاری متون اصیل و بخصوص متون تاریخی و دینی مرهون تلاش و کوشش پژوهشگران و محققانی است که با جدیت فراوان و حفظ امانتداری در راه اعتلای آنها گام برداشته، تا جایی که شماری از آنها تا آخر عمر خویش هم دست از پژوهش و تحقیق برنداشته اند. یکی از شخصیت هایی که در زمینه حفظ آثار و متون دینی و بخصوص متون اصیل تاریخ تشیع خدمات ارزشمند ای را ارائه کرده اند، سید جلال الدین حسینی ارموی، مشهور به محدّث اُرمَوی بوده است که در ادامه به شمه ای از زندگی وی می پردازیم. تولد و تحصیلات أبومحمّد سیّد جلال الدّین بن قاسم بن عبدالله حسینی اُرمَوی، معروف به «محدّث» در ۲۰ آذر ۱۲۸۳ خورشیدی در ارومیه دیده به جهان گشود. وی با تشویق های فراوان پدرش به نام «میرعبدالله»، فراگیری علم و دانش را شروع کرد. محدث که از هوش و حافظه سرشاری برخوردار بود؛ ابتدا تحصیل را با خواندن «گلستان سعدی، صد کلمه رشید وطواط، کلیله و دمنه، درّه نادره و تاریخ معجم»، شروع کرد. بعد از آخر تحصیلات مقدّماتی و فراگرفتن ادبیّات فارسی به خواندن ادبیّات عربی و علوم اسلامی در محضر استادان برجسته ای همچون شیخ علی وَلدیانی و سیّد حسین عرب باغی پرداخت و به دلیل شوق بسیار به مطالعه در جوانی از سوی آیت اللَه سید حسین عرب باغی، لقب محدث گرفت. در واقع، این ۲ استاد در شالوده شخصیّت علمی او، نقش به سزایی داشتند. وی برای ادامه تحصیل راهی مشهد شد و چهار سال در آنجا ماند تا آن که قیام مسجد گوهرشاد پیش آمد. در این قیام گروه زیادی از طلاب و مردم دستگیر شدند و محدث که در مدرسه میرزا جعفر مشغول به تحصیل بود هم به زندان افتاد. محدث بعد از آزادی از زندان به تهران بازگشت. او قصد داشت تا برای ادامه تحصیل به نجف برود اما در تهران به استخدام وزارت فرهنگ درآمد و به تبریز رفت و در دبیرستان نظام تبریز مشغول به تدریس شد پس از مدتی به تهران آمد و در کتابخانه ملی بعنوان سرپرستی بخش نسخ خطی مشغول کار شد. سپس در ۱۳۲۲ خورشیدی با خواهر جلال آل احمد، به نام زهرابیگم ازدواج کرد. ثمره این ازدواج چهار پسر و ۲ دختر بود. این مصحح برجسته در کنار فعالیتهای فرهنگی در ۱۳۴۲خورشیدی، از رساله دکتری خود که تحقیق و تصحیح (فهرست منتجب الدین) بود، دفاع کرد و به دریافت درجه دکتری در رشته ادبیات عرب، نایل شد. محدّث، بعد از ۳۰ سال تدریس (هفده سال در آموزش و پرورش و سیزده سال در دانشکده ادبیات و دانشکده منقول و معقول دانشگاه تهران) در ۱۳۴۸خورشیدی به افتخار بازنشستگی رسید. ورود به عرصه نویسندگی محدّث ارموی، برای رشد و بالندگی فرهنگی جامعه خود، تمام توان و نهایت تلاش خویش را به کار برد. او حاصل تلاشهای طاقت فرسای علمی و تحقیقی خویش را در اختیار جامعه علمی قرار می داد. در واقع عشق و علاقه فراوان به تحقیق و پژوهش هیچ گاه در این محقق توانا کم نشد. باید اذعان داشت که وی از معدود چهره های مقبول حوزه و دانشگاه بود. آثار وی در عین اینکه همه دینی هستند، ارتباط تنگاتنگی هم با فرهنگ این مرز و بوم دارند. به صورت کلی میتوان فعالیتهای او را در تحقیق و پژوهش که بیشتر از هفتاد اثر است به سه دسته تصحیح، تالیف و ترجمه تقسیم کرد. در تفسیر میتوان به تفسیر کتاب جلاءالاذهان و جلاءالاحزان» معروف به تفسیر گازر، تألیف سید غیاث الدین جمشید گازر و ابوالمحاسن بن حسن جرجانی، از تفاسیر معتبر شیعه اشاره نمود. تصحیح محاسن برقی، تألیف ابوجعفر احمد بن محمد بن خالد برقی از دیگر تفسیر های مهم این محقق نامدار است. ابو جعفر احمد بن محمد بن خالد برقی، مولف کتاب المحاسن برقی است و این اثر از کتاب های حدیثی معتبر شیعه به حساب می آید. این کتاب از مصادر اصول کافی به حساب می آید. محدث ارموی مصحح این کتاب در معرفی نویسنده آن، مقدمه ای طولانی دارد و تصریح می کند: «او اولین فردی است که پرچم شیعه را در ری برافراخت. میرهاشم ارموی پسر محدث ارموی در پاسخ به این پرسش که علّت علاقه مندی پدرش به تحقیق و تصحیح متون کهن بخصوص کتاب «نقض» در چیست، می گوید: علّت اصلی روی آوردن ایشان به تصحیح متون اسلامی، مهجور بودن نسخه های خطّی بود. تبلیغات شدید استعمار بر اینکه این آثار، متعلّق به گذشته است و ارزش چاپ ندارند و بی اعتنایی دولت ها به این کار، سبب شد که مرحوم محدّث و عده ای دیگر از دانشمندان این مملکت، تصمیم جزم کردند که با چاپ این آثار، نشان دهند که ایران و اسلام، چه گنجینه های پُر باری داشته اند. البته این بی اعتنایی نسبت به چاپ آثار اسلامی و ایرانی هنوز هم ادامه دارد. شاهدیم که به کتاب های کودک ونوجوان یا به ترجمه های مبتذل نویسنده های دست چندم فرنگی، بیشتر بها داده می شود تا به متون فاخر. به صورتی که حضرت آیت الله خامنه ای هم چندین بار به ترجمه علوم انسانی وابسته ایراد گرفته اند. البته پدرم وظیفهی اصلی زندگی خود می دانستند که این آثار را به زیباترین شکل ممکن تصحیح کنند و در اختیار عموم قرار دهند. اما در حوزه آثار تألیفی، محدث ارموی آثاری همچون کشف الکربه فی شرح دعاء الندبه دارد که این کتاب که بیشتر از ۵۰ سال نوشتنش طول کشید، شرح دعای ندبه است. درباره نگارش این کتاب آورده اند که محدث به دعای ندبه دلبستگی ویژه ای داشت. هر جمعه آنرا با سوز و اشک می خواند و از دوستان و استادان خود درخواست می کرد که شرحی بر آن دعا بنگارند. همزمان خود هم به تدریج، شرح دعای ندبه را می نگاشت، بگونه ای که تا آخر عمر موفق به اتمام و نشر آن نشد. از دیگر آثار تالیفی این اندیشمند میتوان به شرح بر الاصول الاصلیه، برگ سبز، ایمان و رجعت، تشریح الزلازل بأحادیث الأفاضل و عشق و محبت اشاره نمود. معرفی منبع در احوال محدث ارموی یکی از آثاری که به اهتمام خانه کتاب در مورد زندگی نامه محدث ارموی تولید و نشر یافته است، کتاب سید جلال الدین محدث ارموی نام دارد. نگارش این اثر گامی در راه معرفی محدث ارموی است. خاموشی سرانجام این نویسنده و مصحح پرآوازه بعد از سال ها تحقیق و تصحیح در پنجم آبان ۱۳۸۵خورشیدی بر اثر سکته قلبی دیده از جهان فروبست و در جوار حرم حضرت عبدالعظیم حسنی به خاک سپرده شد.