نابسامانی در عرصه تولید تا توزیع محصولات كشاورزی (بخش نخست)؛
مشکلات ادامه دار در بازار برنج چه باید کرد؟
سال 1400 سال در ادامه همه گیری کرونا، با مشکلات و سختی های خاصی در مسائل اقتصادی کلان کشور ناشی از این بیماری در کنار نوسان قیمت برخی اقلام خوراکی پرمصرف مواجه بودیم که یکی از آنها برنج است. باتوجه به ادامه مشکلات در حوزه تولید تا توزیع و مصرف برنج، راه حل حل مشکلات چیست؟
برنج در طول سال ها و دهه های گذشته به قوت روزانه بیشتر خانوارهای ایرانی تبدیل گشته اما در چند سال اخیر چند جهش قیمتی داشته و بطوریکه نرخ برنج کیفی ایرانی برخی اقلام همچون طارم و هاشمی از ۳۰ تا ۳۴ هزار تومان در هر کیلو به مرز ۱۰۰ هزار تومان نیز نزدیک شد.
این روزها حتی تعدادی از ارقام چون صدری بیش از ۱۰۰ هزار تومان در هر کیلو هم به فروش می رسد ضمن آنکه قیمت های برنج نیم دانه هم رشد عجیب و غیرمعمولی یافته و هر کیلو نیم دانه اعلی گاه تا ۸۰ هزار تومان هم در بازار عرضه شده است. بر طبق آمارهایی ارائه شده، سرانه مصرف برنج کشور ۳۶ کیلوگرم است که البته این میزان در طول یک دهه گذشته از متوسط ۴۳.۵۸ کیلوگرم در سال ۱۳۹۰ به رقمی حدود ۳۶ کیلوگرم در سال ۱۳۹۸ رسیده است که این میزان در پی افزایش نرخی بود که سال ۹۸ از برنج خارجی آغاز شد و دامنه آن به برنج ایرانی نیز رسید. به اعتقاد کارشناسان این وضعیت موجب کاهش مصرف برنج در قسمتی از خانوارهای ایرانی و نیز تغییر جهت مصرف از برنج ایرانی به سمت خارجی شده است.
قیمت برنج کیفی یعنی ارقام طارم و صدری که در زمان برداشت این محصول در ماه های خرداد، تیر و مردادماه ۱۴۰۰ بین ۳۰ تا ۳۴ هزار تومان بود در نیمه دوم سال روند افزایشی به خود گرفت تا آنجا که در مدت کوتاهی این رشد بی ضابطه قیمتی در برنج های ایرانی سبب افزایش قیمت تا مرز ۱۰۰ هزار تومان در هر کیلو شد و این خود به بالا رفتن نرخ سایر ارقام بی کیفیت و پرمحصول و نیز برنج خارجی منتهی شد.
این روند غیرمنطقی در بازار برنج سبب مداخله دولت شد، آنگونه که آخر بهمن ماه سال قبل «عباس عسکرزاده» معاون توسعه تجاری وزارت جهاد کشاورزی در نامه ای به سرپرستان سازمان های جهاد کشاورزی استانها اعلام نمود: در پیش گیری از افزایش بی ضابطه نرخ برنج، قیمت فروش و مصرف کننده برنج ایرانی و خارجی تعیین می شود.
بر این مبنا بالاترین نرخ تعیینی مربوط به برنج طارم ایرانی درجه یک هر کیلو به قیمت ۶۵ هزار تومان تعیین شد و به ترتیب این نرخ تا برنج پاکستانی هر کیلو ۳۱ هزار تومان و تایلندی که پایین ترین نرخ تعیینی بود یعنی ۱۲ هزار و ۵۰۰ تومان مشخص شد. در اعلام نرخ های دولتی تاکید شد که نسبت به نظارت و بازرسی بر رعایت قیمت های فروش برنج برای مصرف کنندگان طبق لیست اعلام شده باید اقدامات لازم معمول و با متخلفان برخورد قانونی شود. با این وجود تجربه نشان داده که دلالان و واسطه ها و حتی کارخانه ها و انبارداران، دنبال منافع خود بوده و بر این اساس از هرگونه معامله و خریدوفروش با این نرخ ها و عرضه برنج ایرانی به بازار خودداری کردند.
این در شرایطی بود که آنان پیش بینی افزایش قابل توجه تقاضا برای برنج ایرانی را باتوجه به در پیش بودن نوروز و نیز ماه مبارک رمضان داشتند، بدین جهت در مقابل این نرخ های اعلامی مقاومت کرده تا بتوانند از سودهای مضاعف و کلان حاصل از این شرایط بهره ها ببرند. آن هم برنجی که در فصل برداشت و یکی دو ماه بعد آن با قیمت ۳۰ تا ۳۵ هزار تومان خریدند و اگر با همان نرخ اعلامی دولت هم بفروشند حداقل سودی ۱۰۰ درصدی می برند اما باتوجه به وضعیت بازار و امیدهاشان به سودهای کلان تر از ورود محصول به بازار خودداری کردند.
چرا وضعیت بازار برنج به اینجا کشید؟
پرسشی که فعالان و دست اندرکاران این حوزه دلیلهای مختلفی برای آن برمی شمرند از آن جمله؛ نبود آمار درست و دقیقی از تولید برنج داخلی، اثر قابل توجه خشکسالی های سالهای اخیر بر تولید، کاهش واردات به سبب تبدیل ارز ترجیحی به ارز نیمایی، عدم عرضه برنج تولیدی توسط عده ای از کارخانجات، انبارداران و بیش از آن دلالان و... است. بگفته رییس اتحادیه برنج فروشان بابل، کاهش تولید محصول به حدی نبود که کار به اینجا کشیده شود و تا این حد قیمت ها افزایش یابد.
«حسن تقی زاده» در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا با یادآوری ادامه دار بودن روند افزایش قیمت برنج داخلی و این که این وضعیت بودار شده است، می افزاید: این امر بیشتر بدین سبب بود که برخی ابتدای فصل برنج ها را خریده و دپو کردند و باتوجه به کمبودی که در بازار ایجاد کردند قیمت ها روند فزاینده یافت.
«در واقع مافیای برنج داخلی و صاحبان فروشگاه های زنجیره ای خریدار برنج می خواستند قیمت برنج داخلی را برای روزهای پایانی سال و ماه رمضان به بالای ۱۰۰ هزار تومان برسانند.»تقی زاده اظهار می کند: دپوی بیش از اندازه محصول تولیدی با قصد احتکار و بصورت عمدی انجام شد و قیمت گذاری دستوری هم بی فایده بود و پس از اعلام قیمت ها، بازار قفل شد و محصولی به بازار عرضه نمی شد. این وضعیت بیشتر در بازار برنج های کیفی داخلی مشهود است و در حوزه برنج خارجی باتوجه به فراوانی آن در بازار مشکل چندانی نداریم. وی تاکید می کند: این شرایط روی میزان مصرف نیز اثر مستقیم دارد و قسمتی از ذائقه مردم که در این سال ها به سمت برنج کیفی ایرانی رفته است را باردیگر به برنج خارجی سوق داده و می دهد.
تقی زاده ادامه می دهد: برنج پرمحصول ایرانی که کیفیت چندانی ندارد افزایش قیمت ۳۰ تا ۴۰ درصدی داشته اما برنج های کیفی چون طارم هاشمی بالای ۱۰۰ درصد رشد داشته حتی به ۱۰۰ هزار تومان هم رسیده است. نقش پررنگ دلالان در بازار برنج
وی معتقد است: ۲۰ درصد این افزایش به سبب کمبود محصول در بازار و بقیه به سبب خرید بخش قابل توجهی از موجودی بازار توسط فروشگاه های زنجیره ای و دلالان و عدم عرضه بود و در این میان چون برنج های سنتی و کیفی ایرانی جایگزین خارجی ندارد در عمل قیمت رشد زیادی یافت اما برنج های پرمحصول و کیفیت پایین جایگزین خارجی دارند و می توان کمبود آنرا با نوع خارجی جبران کرد. برنج تولید داخل با حجم قابل توجهی در انبارها(محتکران) وجود داشت و دارد و اینطور نیست که محصول نباشد اما متاسفانه به قصد سود بیشتر، عرضه نشد. تقی زاده می گوید: برنج تولید داخل با حجم قابل توجهی در انبارها(ی محتکران) وجود داشت و دارد و اینطور نیست که محصول نباشد اما متاسفانه به قصد سود بیشتر، عرضه نشد.
وی با اعلان اینکه قسمتی از مردم در پی افزایش قیمت ها به ناچار برنج از سبد مصرفی شان حذف گردیده است، می گوید: برنج خارجی به نسبت برنج ایرانی رشد قیمتی زیادی نداشته است و طبقه متوسط نمی توانند استفاده کنند. رییس موسسه پژوهش های برنامه ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی وزارت جهاد کشاورزی نیز در این رابطه می گوید: با اهمیت ترین علت شرایط امروز در زمینه برنج، خشکسالی است که روی ارقام کیفی اثر بیشتری داشت و سبب شد محصول کیفی برای عرضه به بازار به حد معمول نباشد و بطور طبیعی با کمبود در عرضه مواجه شدیم. «علی کیانی راد» در گفت و گو با ایرنا می افزاید: این امر اثر خودرا روی بر سایر ارقام همچون برنج های پرمحصول و نیز خارجی هم گذاشت چنانکه وقتی برنج طارم بعنوان مثال هر کیلو از ۳۵ هزار تومان به ۶۵ هزار تومان می رسد قیمت برنج های پرمحصول نیز افزایش می یابد. وی عنوان می کند: از سویی قیمت جهانی برنج هم با اقدام چند ماه پیش چین که ۵۰ درصد غلات دنیا را جمع و ذخیره کرد، بالا رفته است که این امر تاثیر خودرا بر بازار داخلی دارد. قیمت جهانی برنج با اقدام چندین ماه پیش چین که ۵۰ درصد غلات دنیا را جمع و ذخیره کرد، بالا رفته است. وی توضیح می دهد: حتی اگر این افزایش نرخ جهانی ۵ یا ۱۰ درصد هم باشد در کشور ما که شرایط خاص تحریم را سپری می کند و باتوجه به نرخ ارز، در عمل هزینه های واردات و انتقال کالا برای ما بالاتر می رود و اثر این افزایش بیش از ۵ و ۱۰ درصد است چنانکه برنج پاکستانی از ۱۵ و ۱۶ هزار تومان به ۲۲ و ۲۵ هزار تومان می رسد و این روی برنج داخلی هم تاثیر می گذارد؛ ضمن آنکه کمبود برنج داخلی نیز اثر خودرا دارد و در عمل این دو بر هم اثر متقابل دارند.
وی با اعلان اینکه برنج های تولید داخل دو دسته است، می گوید: برنج کیفی شامل ارقام محلی طارم هاشمی و صدری است که عملکرد پایین تری دارند اما برنج های محصولاتی همچون «ندا، فجر، خزر و نعمت»، کیفیت شان پایین تر اما پرمحصول هستند. عضو هیات مدیره تعاونی شالیکوبی داران کشور نیز دراین زمینه می گوید: در سال ۱۴۰۰ حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد افت تولید داشتیم و از مردادماه که محصول جدید رسید بارها به مسئولان اعلام کردیم فضای حاکم بر بازار خوب نیست و در بعضی مناطق مازندران جلوی کشت محصول را گرفته بودند و با این عنوان که آب نداریم و خشکسالی است اجازه کشت برنج به کشاورز ندادند. «سیدتقی جعفریان» در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا می گوید: در قسمتی از اراضی، کشت نشد و از طرفی تشدید گرما و خشکسالی در زمان برداشت در مناطق کشت شده و کم آبی ها سبب کاهش تولید شد و در این میان بارها خواستیم ممنوعیت واردات را برداشته و اجازه دهند محصول وارد شود که با این شرایط در عمل برنج وارداتی بصورت روان در کنار تولید داخل وارد بازار می شود و وضعیت محصول را متعادل می کرد. وی ادامه می دهد: در این شرایط عده ای با انبار کردن محصول، هر کاری خواستند انجام دادند؛ از آن سو دستگاه های مسئول در موضوع تنظیم و مدیریت بازار، اقدام موثری در حذف ممنوعیت واردات در فصل برداشت انجام ندادند و این شرایط خود موجب تشدید مساله شد.
او تصریح می کند: محصول تولیدی در انبارهاست؛ ضمن آنکه بیشتر دارندگان برنج از تعیین قیمت های دستوری دولت تمکین نکردند و این عده خود بازار را مدیریت می کنند تا سودهای کلان عایدشان شود.
جعفریان با اعلان اینکه به بازار سال ۱۴۰۱ خوشبین هستم، می افزاید: با این وضعیت، شرایط امسال معکوس می شود برای اینکه با این گرانی برنج ایرانی، عموما مصرف کننده به سمت استفاده از برنج خارجی رفته و در صورت وضعیت خوب محصول امسال، بازار از اول فصل با رکود مواجه می شود.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد مشکلات ادامه دار در بازار برنج چه باید کرد؟