به مناسبت روز ۲۹ فروردین؛
کشورها چگونه سرباز می گیرند؟
جهانی که گفته می شود در آن اقتصاد، تجارت آزاد، دیپلماسی و انواع فناوری حرف اول و آخر را می زند، در سال 2022 شاهد بحرانی بود که در آن سربازان تبدیل به بازیگران انکارناپذیر میدان شدند.
پس از گذشت هفت سال از تهاجم ائتلاف سعودی به یمن و شروع درگیری که در آن خیلی از معادلات و محاسبات نظامی به هم ریخت، کیلومترها دورتر از خلیج عدن و دریای سرخ یعنی در شرق اروپا آتش جنگی دیگر شعله ور شد.
کشته شدن نظامیان و غیرنظامیان در درگیری های گسترده نظامی میان روسیه و اوکراین، هر چند وجه اشتراک دردناک این جدال نظامی با جنگ یمن بود اما تفاوت هایی آشکار و بزرگ را هم به تصویر کشید.
جدا از شیوه انعکاس کاملا متفاوت فجایع انسانی، نحوه تصمیم گیری ها در کرملین و کی یف در آغاز و ادامه جنگ، بر خلاف تحولات یمن به نحوی بود که خیلی از گزاره ها و پیش فرض های بین المللی را زیر سوال برد.
برخلاف سعودی ها که از دید خیلی از ناظران، تحرکات میدانی شان در یمن طی سالهای اخیر ارتباطی مستقیم با فشارهای بین المللی و مقوله ای مانند تحریم داشته، روس ها به رهبری «ولادیمیر پوتین» به قیمت مواجهه با هزاران تحریم ریز و درشت تصمیم گرفتند جنگ را در اوکراین برای سد کردن راه نفوذ ناتو پیش ببرند.
در تاریخ معاصر جهان، قدمت سربازگیری به سالهای پس از انقلاب سال ۱۷۸۹ فرانسه برمی گردد یعنی زمانی که این کشور در مقابل هجوم دولت های محافظه کار اروپایی مجبور شد از نیروهای مردمی برای محافظت از مرزهای انقلابش استفاده کند
از سوی دیگر، اوکراینی ها با وجود تقابل با یکی از بزرگترین نیروهای نظامی جهان و البته به پشتوانه حمایت های تسلیحاتی کشورهای غربی تابحال از تسلیم مقابل روسیه خودداری کرده اند.
در این میان، واقعیتی مهم به صورت آشکار مقابل جهانیان نمایان شد و در عصر ارتباطات و مبادلات چندجانبه اقتصادی میان واحدهای ملی که بعنوان بازدارنده ای اساسی برابر هرگونه تنازع نظامی انگاشته می شد جنگی تمام عیار در همسایگی اروپایی ها درگرفت؛ تحولی که با هدایت سیاستمداران، نظامیان و به عبارت دیگر سربازان تبدیل به بازیگران اصلی آن شدند.
در این صحنه و در کشوری چون اوکراین که زمانی رهبرانش مقدمات لغو سربازی الزامی را می چیدند، نیروهای ذخیره و سربازان سالیان گذشته برای سد کردن راه روس ها فراخوانده شدند و به شکلی همه مردان اوکراینی و حتی غیراوکراینی های ساکن در این کشور موظف شدند سلاح به دست بگیرند.
در تازه ترین رخداد در ارتباط با فراخوانی نیروهای ذخیره بعد از تحولات اوکراین هم نهم فروردین ماه اراضی اشغالی شاهد عملیاتی استشهادی بود که بیشتر از ۱۰ صهیونیست در منطقه «بنی براک» واقع در شرق تل آویو کشته و زخمی شدند تا رهبران رژیم صهیونیستی به سرعت دستور فراخوان نیروهای ذخیره صادر کنند.
جدای از این تحولات، در کشور ما هم در زمان بررسی لایحه بودجه سال ۱۴۰۱، در کمیسیون تلفیق مباحثی عنوان شد که نگاه ها را به سمت مقوله سربازی و قوانین در ارتباط با آن دوخت.
با وجود تعیین تکلیف مسئله معافیت ها و بسته شدن پرونده خرید خدمت وظیفه عمومی، در رسانه ها موضوع هایی متعدد از پیشنهاد سربازی رفتن زنان تا افزایش چندبرابری حقوق سربازان عنوان شد تا نشان دهد مسئله سربازی به هر نحو و هر از چندگاه به یکی از کانون ها توجه عمومی مبدل می شود.
سربازی الزامی و شروع آن در تاریخ معاصر
نظرها درباره مبحث سربازی در ایران، برخی نگاه ها را به سمت ریشه های سربازگیری می برد. در ایران خدمت وظیفه که زمانی به آن «اجباری» گفته و در ساختاری چون «اداره نظام اجباری» اجرا می شد، به ابتدای قرن ۱۴ خورشیدی بازمی گردد و قدمتی حدود ۱۰۰ ساله دارد.
کشورهای آمریکا، روسیه، هند و چین که از نظر تجهیزات یا نیروی انسانی در جایگاه های نخست جهانی ایستاده اند، همچنان از سربازان غیرحرفه ای در ساختار نظامی خود استفاده می نمایند
در تاریخ معاصر جهان البته قدمت سربازگیری بیشتر است و به سالهای پس از انقلاب سال ۱۷۸۹ فرانسه برمی گردد یعنی زمانی که این کشور در مقابل هجوم دولت های محافظه کار اروپایی معروف به «کنسرت اروپا» مجبور شد از نیروهای مردمی برای محافظت از مرزهای انقلابش استفاده نماید.
با گذشت صدها سال از آن زمان و بروز دو جنگ جهانی، خدمت وظیفه عمومی در دولت-ملت ها شکل و شمایلی متفاوت با قبل یافته است که در ادامه به آن پرداخته می شود.
سربازان وظیفه در ارتش های بزرگ جهان
کشورهای ایالات متحده آمریکا، روسیه، هند و چین که از نظر تجهیزات یا نیروی انسانی در جایگاه های نخست جهانی ایستاده اند، همچنان از سربازان غیرحرفه ای در ساختار نظامی خود استفاده می نمایند.
به گزارش «گلوبال سکیوریتی» (global security)، هندی ها که در جنگ جهانی دوم یکی از عظیم ترین ارتش های داوطلب جهان را در اختیار داشتند با اتکا به جمعیت فراوان خود توانسته اند این وضعیت را حفظ کنند، چنانکه در کنار ارتش یک میلیون و چهارصد هزار نفری خود نزدیک به ۲میلیون نیروی ذخیره دارند. به این ترتیب، هند دارای دومین ارتش بزرگ جهان از لحاظ تعداد نفرات است.
در شرق هند یعنی چین که در مرزهایشان اختلافات زیادی وجود دارد، نخستین ارتش بزرگ جهان از لحاظ شمار نیروی انسانی (بیش از ۲.۳ میلیارد نفر) استقرار دارد. در ابتدای کار جمهوری خلق چین، خدمت وظیفه عمومی برای مردان به مدت ۲۴ ماه و برای برخی زنان الزامی بود تا این که در سال ۲۰۰۸ مشروط به نام نویسی تعدادِ کافی افراد داوطلب، طول دوره آن به یک سال کاهش پیدا کرد. حقیقت خدمت وظیفه در چین این است که مانند هند به علت شمار بالای داوطلبان، الزامی برای رفتن به سربازی وجود ندارد.
اما ارتش روسیه که بر مبنای رده بنده مراکز تحقیقاتی نظامی مانند «گلوبال فایر پاور» (Global fire power) در رده دومین نیروی نظامی قدرت مند جهان پس از آمریکا قرار گرفته، وضعیتی متفاوت با ۲ قدرت شرقی دیگر دارد.
همه ساله بیشتر از ۲۵۰ هزار مرد روس بین ۱۸ تا ۲۷ سالگی به خدمت اعزام می شوند. خودداری از رفتن به خدمت سربازی، جرم به حساب می آید و امکان دارد تا ۲سال زندان محکومیت به بار آورد.
به گزارش تارنمای شبکه BFBS (رسانه اختصاصی نیروهای مسلح بریتانیا که از ۱۹۴۳ فعال است) در سال ۲۰۰۷، خدمت سربازی روس ها از ۲ سال به یک سال کاهش پیدا کرد. با این وجود، برای خیلی از جوانان روس جالب نیست یک سال از عمر خویش را و طبق برخی گزارشات، چند سال را در نیروهای مسلح بگذرانند و نیمی از مشمولان تلاش می کنند از طریق های مختلف از خدمت بیرون بروند. از طرفی برخی فرماندهان ارتش روسیه هم ورود الزامی جوانانی با مشکلات اعتیاد و سابقه جرایم مختلف به نیروهای مسلح را آفتی برای ارتش می دانند که باید فکری به حال آن کرد.
چند دهه پس از انگلیس که در دهه ۶۰ میلادی خدمت وظیفه عمومی را لغو نمود، دو قدرت دیگر اروپایی یعنی آلمان و فرانسه به سمت ارتش کاملا حرفه ای حرکت کردند
هر چند ارتش روسیه به پرسنل سربازان وظیفه وابسته است اما در طول ۲۰ سال گذشته، تلاشهای گسترده ای برای آخر دادن به وابستگی به خدمت الزامی انجام شده است.
در آمریکا که خویش را قدرت اول نظامی جهان معرفی می کند، از سال ۱۹۴۰ همه مردان سالم ۱۸ تا ۲۵ ساله موظف به ثبت نام برای نظام وظیفه عمومی شده اند، به این مفهوم که در صورت ضرورت به خدمت سربازی فراخوانده می شوند. با این وجود، ایالات متحده از سال ۱۹۷۳ الزامی برای سربازگیری نداشته و ورود به نیروهای مسلح به صورت داوطلبانه انجام می شود.
اروپایی ها چطور به سربازی می روند؟
انگلیس یکی از نخستین قدرت های نظامی اروپا بود که خدمت نظام وظیفه الزامی را در سال ۱۹۶۰ لغو نمود و آخرین سرباز وظیفه انگلیسی در سال ۱۹۶۳ خدمت خویش را تمام کرد.
دو قدرت دیگر اروپایی یعنی آلمان و فرانسه هم بعد از چند دهه تاخیر به سمت ارتش کاملا حرفه ای حرکت کردند. در ادامه، کشوری مانند ایتالیا هم از سال ۲۰۰۴، قانون خدمت وظیفه عمومی را تعلیق کرد تا زنان و مردان ایتالیایی تنها به صورت داوطلبانه وارد نیروهای مسلح شوند.
نکته قابل تامل این که در کشورهای شمال اروپا وضعیتی متفاوت درباره خدمت نظام وظیفه عمومی وجود دارد. در گزارشی که BFBS درباره اوضاع خدمت وظیفه عمومی در کشورهای اروپایی منتشر ساخته آمده است: از میان ۴۴ کشور اروپایی، در ۱۵ کشور سربازی به معنای واقعی وجود دارد.
در کشورهای اروپایی مانند دانمارک، سوئیس و اتریش، سربازی الزامی است و در همه پرسی هایی که در سالهای اخیر درباره ادامه خدمت وظیفه الزامی برگزار شده، بیشتر از نیمی از مردم این کشورها به آن رای مثبت داده اندبر اساس این گزارش، کشورهای اسکاندیناوی شامل سوئد، نروژ و فنلاند به شکلی خدمت الزامی دارند. سوئد از سال ۱۹۰۱ خدمت سربازی الزامی برای مردان داشته است.
در سال ۲۰۱۰ موقتاً قانون در ارتباط با آن لغو و در سال ۲۰۱۷ در جریان افزایش تهدیدات ضد امنیت ملی این کشور باردیگر احیا شد. کسانی که در سوئد به خدمت سربازی می روند بین ۹ تا ۱۲ ماه خدمت می کنند.
در نروژ که نیروی مسلحش مدعی است بر مبنای الگوی جنگجویان دریایی باستانی سربازگیری می کند مدت خدمت به صورت معمول ۱۲ ماه است اما می تواند بین ۶ یا ۱۹ ماه متغییر باشد. سربازان وظیفه از ۱۸ سالگی به خدمت فراخوانده می شوند و تا ۴۴ سالگی آماده به خدمتند. البته در صورت بروز جنگ، سن آمادگی برای خدمت به ۵۵ سال افزایش می یابد.
در فنلاند به علت این که این کشور جزو ائتلافی نظامی نیست و خود باید از امنیتش دفاع کند هر مرد ۱۸ تا ۶۰ ساله باید خدمت نظامی داشته باشد و بعد از انتهای دوره آموزشی بعنوان نیروی احتیاط بشمار می رود. مشمولان در رده های مختلف ارتش به مدت ۱۶۵ روز آموزش می بینند و ادامه آموزش ها برای مهارت های خاص ۲۵۵ روز طول می کشد.
در دیگر کشورهای اروپایی مانند دانمارک، سوئیس و اتریش هم خدمت نظام وظیفه الزامی است و در همه پرسی هایی که طی سالهای اخیر درباره ادامه خدمت وظیفه الزامی برگزار شده، بیشتر از نیمی از مردم این کشورها به آن رای مثبت داده اند.
در اتریش پنجاه در صد نیروهای مسلح را سربازان وظیفه می سازند که ۶ماه خدمت می کنند. در سوئیس که خدمت اصلی ۲۱ هفته است و در سالهای بعدی تکمیل می شود، خدمت در ارتش بخشی ازهویت ملی محسوب و خودداری از خدمات نظامی یا غیرنظامی جرم تلقی می شود که البته پرونده های در ارتباط با آن اندک است.
در کشوری مانند هلند هر چند سربازی الزامی اعمال نمی گردد اما مانند کشورهای مورد اشاره در شمال اروپا، برای زنان هم در جهت توسعه برابری اجتماعی امکان خدمت داوطلبانه وجود دارد.
در کنار آنچه گفته شد باید به این نکته اشاره نمود که در قانون اغلب کشورهای اروپایی امکانی معروف به «قانون شکنی وجدانی» برای کسانی که از مسائل و خدمات نظامی گریزانند تعبیه شده که در ازای آن می توانند در بخش های غیرنظامی خدمت کنند.
بروز جنگ در اوکراین نشان داد خیلی از ارتش های جهان بی نیاز از نیروهای داوطلب یا سربازان وظیفه و ذخیره نیستند
بحران هایی که سبب بازگشت خدمت الزامی می شود
همچنان که در ابتدای گزارش اشاره شد، بروز جنگ در اوکراین نشان داد خیلی از ارتش های جهان بی نیاز از نیروهای داوطلب یا سربازان وظیفه و ذخیره نیستند. قبل از بروز جنگ در شرق اوکراین در سال ۲۰۱۴، این کشور قصد داشت خدمت الزامی را لغو کند اما بعد از افزایش تنش با روسیه، خدمت الزامی باردیگر برقرار شد.
در دیگر کشور همسایه روسیه یعنی لیتوانی سربازی الزامی در سال ۲۰۰۸ لغو شد اما در سال ۲۰۱۶ بعد از تنش با مسکو باردیگر خدمت سربازی از سر گرفته شد. در لیتوانی مردان ۱۸ تا ۲۳ ساله به مدت ۹ ماه به خدمت فراخوانده می شوند.
ارتباط امنیت کشورها با خدمت وظیفه عمومی
با نگاهی به جغرافیای تنش و تهدیدات امنیتی میتوان دریافت که خیلی از کشورها برای دفاع از خود روی سربازان وظیفه حساب ویژه ای باز کرده اند.
در جهان بیشتر از ۱۰۰ کشور خدمت وظیفه عمومی به شکل الزامی ندارند و برخی دولت ها هم در سالهای اخیر خدمت را به صورت داوطلبانه درآورده اند اما به گزارش BFBS، شماری مانند صربستان و رومانی به دنبال بازگرداندن آن در آینده نزدیک هستنددر شبه جزیره کره، کشور کره جنوبی با ارتش بیشتر از ۵۰۰ هزار نفری قوانین بسیار سختگیرانه ای در زمینه خدمت نظام وظیفه عمومی دارد و جوانان این کشور حداقل ۲ سال باید به سربازی بروند. در غیر این صورت با مجازات های سختی روبرو خواهند شد.
صرف نظر از ارتش های کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس که برخی وابستگی بالایی به نیروهای مزدور از سایر کشورها دارند، ترکیه، سوریه و ایران دارای قوانین دیرپای خدمت وظیفه عمومی هستند. در اراضی اشغالی هم سالانه نزدیک به ۶۰ هزار مرد و ۶۰ هزار زن وارد ارتش رژیم صهیونیستی می شوند، به صورت معمول و به ترتیب ۳ و ۲ سال خدمت می کنند و تا ۴۰ سالگی سالانه برنامه های آموزش نظامی دارند.
در جهان بیشتر از ۱۰۰ کشور خدمت وظیفه عمومی به شکل الزامی ندارند و برخی دولت ها هم در سالهای اخیر خدمت را به صورت داوطلبانه درآورده اند اما به گزارش BFBS، شماری مانند صربستان و رومانی به دنبال بازگرداندن آن در آینده نزدیک هستند.
مراکش یکی از کشورهایی است که خدمت الزامی را به مدت ۲ سال به علت همه گیری کووید۱۹ متوقف کرده و مقرر است در سال ۲۰۲۲ نیروهای تازه نفس جذب نماید. بعضی کشورها هم مانند آرژانتین، برنامه هایی برای بازگرداندن خدمت الزامی سربازی برای زمان جنگ دارند.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد کشورها چگونه سرباز می گیرند؟