هشدار كاهش سن مصرف دخانیات در كشور؛ 60 هزار نفر قربانی مصرف دخانیات در سال به گزارش برتریها کارشناسان می گویند: بیشتر مردم از ضررهای مصرف سیگار و قلیان اطلاع دارند، اما خیلی از مصرف کنندگان مواد دخانی با آگاهی از عوارض آن، همچنان اصلاح رفتار ندارند و این در حالیست که بر طبق تازه ترین گزارش ها سالانه 60 هزار نفر به سبب مصرف دخانیات در کشور جان خودرا از دست می دهند. هر ساله به مناسبت گرامیداشت روز جهانی بدون دخانیات ۳۱ ماه می، اقدامات هماهنگ و گسترده ای در سراسر جهان برای تنویر افکار عمومی درباب مضرات استعمال دخانیات، ترفندهای صنایع دخانی و اهمیت ترک دخانیات انجام می شود. شعار امسال سازمان جهانی بهداشت برای این روز «دخانیات، تهدیدی برای محیط زیست ما» Tobacco – Threat to our environment و شعار هفته ملی بدون دخانیات در ایران (۴ تا ۱۰ خرداد) نیز «دخانیات، تهدیدی برای سلامت و محیط زیست ما» اعلام شده است. سازمان جهانی بهداشت، با بیان شعار پویش روز جهانی بدون دخانیات ۲۰۲۲ با عنوان «دخانیات تهدیدی برای محیط زیست ما»، بر اهمیت افزایش آگاهی مردم در مورد تأثیرات زیست محیطی دخانیات شامل کاشت، برداشت، تولید، توزیع و ضایعات ناشی از این فرایندها تاکید نمود. اگر مصرف دخانیات را پدیده ای اجتماعی در نظر بگیریم، آثار جانبی آن منجر به وارد آمدن فشارهایی بر شانه های سیستم سلامت شده است. سیستم سلامت نه فقط باید در راه آموزش و پیش گیری از مصرف قدم بردارد، بلکه باید در راه درمان عوارض ناشی از مصرف سیگار و قلیان با قدرت حرکت نماید. براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت ایران در حوزه مالیات بر دخانیات حدودا در ردیف آخرین کشورهاستنکته مهم این است که کمترین مالیات بر دخانیات در ایران گرفته می شود و از سویی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می گوید هیچ مبلغی بابت مالیات دخانیات در اختیار این وزارتخانه قرار نمی گیرد که بتوان آنرا در امتداد سلامت جامعه هزینه کرد. هزینه ۱۰ برابری سیستم سلامت برای عوارض مصرف دخانیات کارشناسان می گویند ایران در حوزه مالیات بر دخانیات حدودا در ردیف آخرین کشورهاست و این مساله سبب می شود که نتوان در حوزه پیش گیری از مصرف دخانیات، حداقل از سیستم سلامت انتظار چندانی داشت. «کمال حیدری» معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دراین زمینه می گوید: اگر مالیات بر دخانیات برمبنای آنچه پیشنهاد کرده بودیم، انجام می شد، حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان برای کشور حاصل می شد، اما حالا سیستم سلامت بیش از ۱۰ برابر این میزان را برای عوارض دخانیات در کشور هزینه می کند. متاسفانه این منابع ایجاد نشد. وی افزود: وقتی صحبت از دخانیات می شود، بیشتر غمگین می شویم. برای اینکه احساس می نماییم همدلی لازم برای کنترل این کالای لطمه رسان که هم محیط زیست و هم سلامت انسان را تهدید می کند، وجود ندارد. این درحالی است که از نظر قانونی به اندازه کافی قانون داریم. هرچند در بحث مالیات بر دخانیات، بیش از این برای وضع مالیات انتظار داشتیم؛ بیشتر کشورهای دنیا برای کاهش تقاضای مواد دخانی، سیاست هایی را در پیش گرفتند، اما متاسفانه ما به آسانی از این مساله گذشتیم. در صورتیکه انتظار می رفت با این سیاست بتوانیم تقاضا را کاهش دهیم که به نتیجه نرسید. معاون وزیر بهداشت بیان کرد: بر این اساس باید به سمت برنامه هایی برویم که ظرفیت قانونی دارند. دستگاهها، خصوصاً دستگاه های فرهنگی، دستگاه هایی که در تولید این محصولات مضر نقش دارند و اصناف باید دراین زمینه کمک کنند. مقایسه وضعیت ایران با دیگر کشورهای منطقه مدیترانه شرقی در مورد اجرای راهبردهای کلیدی کاهش تقاضای مصرف دخانیات نشان میدهد با وجود اقدامات انجام شده، ایران در حوزه مالیات بر دخانیات در وضعیت قرمز داردوضعیت قرمز ایران در مالیات بر دخانیات سازمان جهانی بهداشت، راهبردهای کلیدی کاهش تقاضای مصرف دخانیات را تحت عنوان بسته ای با عنوان MPOWER برای ارتقای کنترل دخانیات میان کشورهای عضو این سازمان پیشنهاد کرده است. این اقدامات شامل پایش یا Monitoring، محافظت افراد در بربر دود دست دوم یا Protection، فراهم کردن امکانات ترک دخانیات یا Offering help، هشدار در رابطه با مضرات استعمال دخانیات یا Warning، ممنوعیت هرگونه تبلیغات و ترویج یا دریافت کمک از صنایع دخانی یا Enforcing ban و همین طور افزایش مالیات یا Raising tax تعریف شده است. اگر وضعیت ایران را با سایر کشورهای منطقه مدیترانه شرقی در حوزه اجرای راهبردهای کلیدی کاهش تقاضای مصرف دخانیات مقایسه نماییم، با وجود اقداماتی که انجام شده، کشور ما در حوزه مالیات بر دخانیات در وضعیت قرمز دارد. مقایسه وضعیت اجرای راهکارهای کاهش تقاضای دخانیات در کشورهای منطقه مدیترانه شرقی سازمان جهانی بهداشت براساس گزارش های سازمان جهانی بهداشت، افزایش ۱۰ درصدی مالیات، سبب کاهش ۵ درصدی مصرف آن در کشورهای درحال توسعه و کاهش ۴ درصدی مصرف دخانیات در کشورهای توسعه یافته می شود. در نتیجه این سازمان و بانک جهانی، مالیات دخانیات به میزان ۷۵ درصد قیمت خرده فروشی را موثرترین راه حل پیشگیری و کاهش استعمال دخانیات می دانند. آمارهای ۲۰۲۰ حاکیست ترکیه با ۸۴.۸۸ درصد، بالاترین درصد مالیات بر دخانیات را در منطقه دارد. ایران در این جدول فاصله بسیاری با میانگین کشورهای آسیایی دارد و حتی از افغانستان، میانمار، یمن، مالدیو و اردن نیز پایین تر استبسیاری از کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه همچون کشورهایی مانند ترکیه و پاکستان و حتی کشورهای حاشیه خلیج فارس، با افزایش مالیات بر دخانیات تا ۸۰ درصد قیمت خرده فروشی، موجب کاهش مصرف این محصولات، افزایش درآمد دولت و کاهش قابل توجه مرگ و میر و بار بیماریهای ناشی از مصرف دخانیات شده اند. بر اساس گزارش های سازمان جهانی بهداشت، ایران با نرخ متوسط ۱۵.۵ درصد مالیات، بعنوان یکی از ضعیف ترین کشورهای منطقه رتبه بندی شده و این همان وضعیت قرمز کشورمان در حوزه مالیات بر دخانیات است. حالا اگر وضعیت اجرای راهبرد افزایش مالیات بر دخانیات در ایران را با کشورهای آسیایی در سال ۲۰۲۰ بررسی نماییم، مشاهده می شود که کشور ترکیه با ۸۴.۸۸ درصد، بالاترین درصد مالیات بر دخانیات را در منطقه دارد و وضعیت ایران در این جدول فاصله بسیاری با میانگین کشورهای آسیایی دارد و حتی از کشورهایی مانند افغانستان، میانمار، یمن، مالدیو و اردن نیز پایین تر است. مقایسه وضعیت اجرای راهبرد افزایش مالیات بر دخانیات در ایران در مقایسه با کشورهای آسیایی در سال ۲۰۲۰ میلادی طبق گزارش های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سالانه بیش از ۴۰ هزار میلیارد تومان در بخش سلامت برای هزینه های سنگین درمان بیماریهای مرتبط و سرطان های ناشی از مصرف و مواجهه با دود دخانیات صرف می شود. همین طور در سایر بخش های اقتصادی و توسعه ای، بیش از ۹۰ هزار میلیارد تومان جهت مرگ زودهنگام، غیبت از کار، ناتوانی به وجود آمده در اثر مصرف و مواجهه با دود دخانیات و خسارت های زیست محیطی و آتش سوزی ها به کشور تحمیل می شود. طبق گزارش های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سالانه بیش از ۴۰ هزار میلیارد تومان در بخش سلامت برای هزینه های سنگین درمان بیماریهای مرتبط و سرطان های ناشی از مصرف و مواجهه با دود دخانیات صرف می شودافزایش مالیات بر مصرف دخانیات به میزانی که سبب افزایش ۲۰ درصدی قیمت محصولات دخانی شود، می تواند از بروز بیش از ۱۰ میلیون مرگ و میر سریع ناشی از مصرف دخانیات را در طول ۵۰ سال آینده پیشگیری کند. در این فاصله با حفظ حدود ۲۱۲ میلیون سال عمر، درآمدی بیش از ۱.۶ تریلیون دلار اضافه برای کشورهای جهان به ارمغان خواهد آمد. بنابراین چنانچه این افزایش مالیات سبب افزایش ۵۰ درصدی قیمت محصولات دخانی شود، می تواند بیش از ۲۷ میلیون مرگ و میر سریع ناشی از مصرف دخانیات را در طول ۵۰ سال آینده پیشگیری کرده و در این فاصله با حفظ حدود ۵۳۵ میلیون سال عمر، درآمدی بیش از ۳ تریلیون دلار اضافه برای کشورهای جهان خواهد داشت. وضعیت مصرف دخانیات در ایران و جهان بر اساس آمارهای سازمان جهانی بهداشت، یک میلیارد و ۳۲۰ میلیون نفر از جمعیت جهان هم اکنون از دخانیات استفاده می نمایند و حدود ۲۳ درصد جمعیت بالای ۱۵ سال جهان مصرف کننده مواد دخانی هستند. همین طور ۸۴ درصد از مصرف کنندگان دخانیات در کشورهای درحال توسعه زندگی می کنند. آمارها می گوید که مصرف دخانیات سالانه منجر به مرگ ۸ میلیون نفر در جهان می شود که از این مقدار، ۷ میلیون نفر به دلیل مصرف مستقیم دخانیات و یک میلیون نفر به دلیل مواجهه با دود دست دوم دخانیات فوت می کنند. همچنین آمارها درایران حاکی از مرگ ۶۰ هزار نفر در سال به دلیل مصرف دخانیات است. نکته مهم دیگر، وضعیت مصرف دخانیات میان جوانان در منطقه است. پیش بینی ها می گوید که تا سال ۲۰۲۵ میلادی، بر خلاف سیر نزولی مصرف دخانیات در سایر مناطق جهان، استعمال دخانیات در منطقه مدیترانه شرقی افزایشی خواهد بود. مصرف دخانیات سالانه منجر به مرگ ۸ میلیون نفر در جهان می شود که از این مقدار، ۷ میلیون نفر به دلیل مصرف مستقیم دخانیات و یک میلیون نفر به دلیل مواجهه با دود دست دوم دخانیات فوت می کنند، این رقم در ایران ۶۰ هزار نفر است نکته قابل تامل دیگر اینکه دلیل اصلی بالا بودن شیوع مصرف دخانیات میان نوجوانان و جوانان در کشورمان، ترویج و تمایل آنها به مصرف قلیان است. موضوع تا جایی پیش رفته که خیلی از نوجوانان و جوانان اگر در حضور خانواده از سیگار استفاده نکنند، جهت استفاده از قلیان، ترس و نگرانی نداشته و خانواده گمان می کند مصرف قلیان نوعی تفریح است و ضررهای سیگار را ندارد. آمارها می گوید که حدود ۳۸ درصد مردان و ۴ درصد زنان از دخانیات استفاده می نمایند و شیوع مصرف دخانیات در پسران ۱۳ تا ۱۵ ساله ۴۲ درصد و در دختران همین بازه سنی ۳۱ درصد است. تغییرات مصرف سیگار و قلیان در ایران در اجرای نظام مراقبت عوامل خطر بیماریهای غیرواگیر، طرح استپس STEPs در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بصورت دوره ای حدودا هر سه سال یک دفعه، برای تعیین میزان شیوع مصرف دخانیات و سایر عوامل خطر مرتبط اجرا می شود. تا سال ۱۳۹۰ این طرح بین گروه سنی بالای ۱۵ سال و در سالهای ۱۳۹۵ و ۱۴۰۰ در گروه سنی بالای ۱۸ سال اجرا شد. برمبنای اطلاعات این طرح، تعداد مصرف کنندگان مواد دخانی در ایران حدود ۱۰ میلیون نفر برآورد شده است. در سال ۱۳۹۰ میزان ۱۰.۹ درصد افراد، مصرف کننده روزانه سیگار و ۳.۵ درصد مصرف کننده روزانه قلیان بودند. در سالهای ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ شیوع مصرف سیگار روند ثابت داشت، ولی مصرف روزانه قلیان از سال ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۰ حدود ۴۰ درصد افزایش داشت و این روند تا سال ۱۳۹۵ هم ادامه پیدا کرد. براساس طبقه بندی علمی، مصرف کننده روزانه دخانیات به فردی گفته می شود که بصورت روزانه انواع مواد دخانی، حتی یک نخ سیگار یا یک وعده قلیان را مصرف کند. در سال ۱۳۹۵ میزان ۱۰.۱ درصد افراد مصرف کننده روزانه سیگار بودند و بالاترین شیوع مصرف سیگار در استانهای مرکزی، آذربایجان غربی، قزوین و البرز گزارش شده بود. همین طور بالاترین میزان مصرف دخانیات که عمده آن قلیان بود، در استانهای جنوبی مانند بوشهر، هرمزگان، سیستان و بلوچستان و فارس بود. بیشترین میزان مصرف دخانیات در سال ۱۳۹۵ در بازه سنی ۴۵ تا ۵۴ سال گزارش شد که به میزان ۱۸.۲۱ درصد گزارش شده است. میزان مصرف دخانیات به تفکیک جنس و گروه سنی در سال ۱۳۹۵ بررسی وضعیت استعمال دخانیات بین نوجوانان ۱۳ تا ۱۵ سال در اسفند ۱۳۹۴ میان ۲ هزار و ۷۴۶ نفر از نوجوانان مقاطع دوره اول و دوم متوسطه پایه ۸ تا ۱۰ در ۵۴ مدرسه کشور اجرا شد که ۲ هزار و ۸۷ نفر از آنها در سن ۱۳ تا ۱۵ سال قرار داشتند. مقایسه دو دوره طرح در سالهای ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۷ نشان دهنده کاهش شایان توجه مصرف سایر مواد دخانی و عمدتاً قلیان و افزایش دو برابری مصرف سیگار توسط دختران است. روند مصرف دخانیات بین نوجوانان ۱۳ تا ۱۵ ساله در بازه زمانی ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۵ براساس تحقیقات انجام شده در این بازه زمانی و در نوجوانان ۱۳ تا ۱۵ سال، میزان ۱۰.۲ درصد نوجوانان در این طرح، مصرف کننده دخانیات بودند. میزان ۳.۴ درصد نوجوانان مصرف کننده سیگار و ۵.۷ درصد مصرف کننده قلیان بودند. همین طور ۲۴.۲ درصد نوجوانان در معرض مواجهه با دود دخانیات در منازل قرار داشته و ۳۸.۴ درصد در معرض مواجهه با دود دخانیات در اماکن عمومی مسقف بودند. میزان ۶۵ درصد از این دانش آموزان، دخانیات و سیگار را از مغازه و سوپر مارکت و دست فروشان یا دکه های مطبوعاتی تهیه می کردند و ۶۸.۵ درصد نوجوانان برای خرید سیگار از طرف فروشنده درباره سن و سال شان مورد پرسش قرار نگرفته و به آنها سیگار به فروش رسید. میزان ۷۶.۷ درصد نوجوانان بطور قطع می دانستند که استعمال دخانیات برای افراد مصرف کننده زیان آور است و ۷۸.۲ درصد موافق ممنوعیت کامل مصرف دخانیات در اماکنت عمومی بودند. هشدار برای ایران و مصر و پاکستان سازمان جهانی بهداشت پیش بینی کرده که در صورت فقدان برنامه و پیشگیری لازم در مهار اپیدمی دخانیات، کشورهای ایران و پاکستان تا ۴۰ سال آینده بیشترین میزان مصرف دخانیات را خواهند داشت. این در حالی است که دخانیات شایع ترین عامل قابل پیشگیری مرگ در جهان است و گفته می شود که در هر ۴ ثانیه یک نفر بر اثر استعمال دخانیات در جهان فوت می کند. قلیان تفریح نیست همان طور که قبل تر هم گفته شد، خیلی از افراد به گمان اینکه قلیان آثار مخرب کمتری دارد، با خیال آسوده در جمع خانواده و دوستان از قلیان استفاده می نمایند و این در حالیست که در سالهای اخیر مصرف سیگار قدری کم شده و از سویی مصرف قلیان افزایش داشته است. رییس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت: مصرف سیگار کاهش و مصرف قلیان افزایش بارز داشته است. تغییر رویکرد استفاده از مواد دخانی و مصرف قلیان نگران کننده است. برخی مردم با عوارض آن آشنا نیستند و به استعمال قلیان بعنوان تفریح می نگرند«جعفر جندقی» رییس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت دراین زمینه می گوید: مصرف سیگار کاهش و مصرف قلیان افزایش بارز داشته است. تغییر رویکرد استفاده از مواد دخانی و مصرف قلیان نگران کننده است. برخی مردم با عوارض آن آشنا نیستند و به استعمال قلیان بعنوان تفریح نگاه می کنند. وی اضافه کرد: در مطالعه استپس وزارت بهداشت در سال ۱۴۰۰ مشخص شد که مصرف روزانه سیگار از ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ در گروه سنی بالای ۱۸ سال در زنان از ۰.۹۳ درصد به ۰.۷۷ درصد رسیده و به میزان ۱۷.۲ درصد کاهش داشته است. میزان کاهش بین مردان در این گروه سنی حدود ۰.۵ درصد بوده و از ۲۰.۰۶ درصد به ۱۹.۹۵ درصد رسیده است. این نشان میدهد که با وجود همه کوشش های صنایع دخانی برای افزایش مصرف دخانیات، کاهش مصرف را شاهد می باشیم. رییس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت افزود: در مجموع ۱۴.۰۱ درصد از جمعیت بالای ۱۸ سال هنوز دخانیات مصرف می کنند که ۲۵.۸۸ درصد را مردان و ۴.۴۴ درصد را زنان می سازند. جندقی اظهار داشت: مجموع آمارها، ۲۸ درصد افزایش مصرف قلیان را در گروه بالای ۱۸ سال از سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰ را نشان میدهد. تغییر رویکرد استفاده از مواد دخانی و مصرف قلیان نگران کننده است. ارائه مشاوره رایگان ترک دخانیات جالب است بدانیم که خدمات رایگان مشاوره و ترک دخانیات در مراکز جامع سلامت کشور ارائه می شود. این خدمات در حدود ۵ هزار مرکز در سطح کشور به مراجعه کنندگان ارائه می شود. «بهزاد ولی زاده» رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت دراین زمینه می گوید: در گذشته ۱۵۳ کلینیک ترک دخانیات در سطح کشور داشتیم و در سال ۱۳۹۶ از زمانی که برنامه ترک دخانیات را در برنامه های شبکه بهداشت و درمان کشور ادغام کردیم، این خدمات به خدمات مراکز جامع سلامت واگذار شد و الان هر مراجعه کننده ای که به این مراکز که حدود ۵ هزار مورد در سطح کشور است، مراجعه کند، خدمات مشاوره و ترک دخانیات را دریافت می کند. در این مراکز میزان وابستگی افراد به دخانیات توسط کارشناس سلامت روان بررسی می شود تا خدمات درمانی مناسب به آنها ارائه شود. خدمات رایگان مشاوره و ترک دخانیات در مراکز جامع سلامت کشور ارائه می شود ولی زاده می افزاید: خدمات مشاوره و ترک دخانیات رایگان است. در مورد افرادی که وابستگی بالایی دارند و به پزشک ارجاع داده می شوند، دارو رایگان نیست؛ برای اینکه وزارت بهداشت منبع مالی مناسبی برای این مساله را ندارد. از طرفی سامانه ۴۰۳۰ نیز خدمات ترک دخانیات را ارائه می دهد. البته فقط به بخش دولتی اکتفا نکرده و وزارت بهداشت خدمات ترک در بخش خصوصی را هم تسهیل کرده است تا پزشکان با گذراندن دوره ترک دخانیات بتوانند خدمات را در مطب خود نیز عرضه کنند. هرچند سیستم سلامت وظایف مهمی در حوزه پیشگیری دارد، اما در حوزه مصرف دخانیات، نقش رسانه ها، خانواده ها و سایر دستگاه های اجرائی کشور را نباید نادیده گرفت. شکستن قبح مصرف دخانیات در سالهای اخیر به ویژه میان نوجوانان مشاهده می شود و این روند می تواند در سال های آتی منجر به لطمه های روانی و جسمی فروانی میان جوانان و بزرگسالان شود.