تبعات اجتماعی خشکسالی سنگین تر از خود پدیده به گزارش برتریها بررسی ها نشان می دهد: خشکسالی و کم آبی تنها ابعاد زیست محیطی ندارد برای اینکه همراه با خشکسالی، مهاجرت و حاشیه نشینی بالا رفته و تضاد میان جامعه مهاجر و میزبان و شکل گیری عادتواره های فرهنگی جدید، هزینه های بیشتری را به جامعه و کشور تحمیل می کند. «پی یر بوردیو» جامعه شناس معاصر فرانسوی در نظریه «کنش خود» می نویسد: «رفتارها و کنش های هر فرد یا هر قشری در جامعه نشات گرفته از نوع عادتواره هایی است که در طول زندگی یک فرد از شروع تولد به بعد و برمبنای برخورد با محیط های مختلف مانند خانواده، رسانه ها، نهادهای آموزش و پرورش و گروه همسالان کسب می کند. این عادتواره ها اموری مانند: چگونه غذا خوردن، چگونه لباس پوشیدن، چگونگی ارتباطات اجتماعی، ذوقیات و مشغولیات انسان هستند. بگفته وی عادتواره ها ساختارهای سازمان یافته ای هستند که پس از ورود به ذهن فرد به ساختارهای ساختاردهنده تبدیل می شوند و این ساختارها پس از ورود به هر محیط یا زمینه ای به شکلی مشخص هر فرد را از دیگری متمایز می کند.» مثال بوردیو در حوزه رفتارهای اجتماعی و عادتواره نشان می دهد، فردی که دارای عادتواره هایی کاملا مذهبی است در هر محیطی، رفتارهای متناسب با همان عادتواره ها دارد. بطور مثال یک فرد ممکنست در برخورد با یک اثر هنری آنرا از دید ایدئولوژی دیده و خالق آن اثر را فردی خداترس یا لائیک تشخیص دهد و فرد دیگری با داشتن دارای عادتواره های هنری، این اثر را از بعد زیبایی شناختی و هنری نگریسته و متناسب با آن نیز رفتاری را از خود بروز می دهد. به تعبیر بوردیو چنین عادتواره هایی تا آخر عمر با فرد باقی مانده و آن در کنه رفتارهای اجتماعی خودرا نشان میدهد. بر این اساس کنش ها مبتنی بر آمادگی و استعدادهای کسب شده هستند و نه بر قصد و نیت قبلی. تأثیر عادتواره ها بر اعمال شخص به آن صورت است که انگار شخص از نوعی «محاسبه عقلانی» و یا «قاعده ای» تبعیت کرده است. (۱) عادتواره ها رسما تمایزات اجتماعی و طبقاتی را شکل داده و در صورت عدم کنترل در محیط های مختلف می تواند منجر به درگیری های گوناگون میان طبقه ای شده و منازعات طبقاتی را به شکل افراطی افزایش داده، جامعه را با یک بی نظمی و عدم هنجارمندی مواجه کند پس برای درک رفتار و کردار و عقاید افراد، بایستی عادتواره ها و برای شناخت و درک عادتواره ها بایستی فضای حاکم یا موجود را درک کرد. عادتواره ها بطور رسمی تمایزات اجتماعی و طبقاتی را شکل داده و در صورت فقدان کنترل در محیط های مختلف می تواند منجر به درگیری های گوناگون میان طبقه ای شده و منازعات طبقاتی را به شکل افراطی افزایش داده، جامعه را با یک بی نظمی و ناهنجارمندی مواجه کند. این منازعات درست در زمانی شکل جدی به خود می گیرند که پدیده ای به نام «مهاجرت» از روی اجبار و برای زنده ماندن رخ می دهد. خشکسالی تنها یک معضل محیط زیستی نیست در بروز خشکسالی یا به تعبیر بهتر تغییر اقلیم در ایران باتوجه به شواهد موجود هیچ شکی وجود ندارد. نبود مدیریت صحیح، مصرف بی رویه آب های زیرزمینی، سدسازی و کمیِ بارش از عمده دلایلی است که سبب مهاجرت روستاییان به حاشیه شهرها یا مهاجرت از استانی به استان دیگر در کشور شده است. مهم ترین شاهد این نوع مهاجرت نیز ورود تعداد زیادی از ساکنان شرق، جنوب شرق، جنوب و مرکز ایران به مناطق شمالی است.(۲) این میزان از خشکسالی و مهاجرت به حدی جدی است که «عیسی کلانتری» رییس وقت سازمان صیانت از محیط زیست گفته بود که اگر وضع فعلی مصرف آب در بخش کشاورزی ادامه داشته باشد، تا کمتر از ۲۵ سال دیگر شرق و جنوب ایران کاملا خالی از سکنه خواهد شد. او همین طور هشدار داد که اگر فکری برای بحران آب نکنیم ۲۵ سال دیگر، باید ۵۰ میلیون ایرانی از کشور مهاجرت کنند که تبعات وحشتناکی دارد.(۳) استان هایی مانند خوزستان، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان که به صورتی بیشترین میزان مهاجرت به سبب خشکسالی را در سالهای ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ داشته اند(۴) شاهد مهاجرت اقلیمی و برهم خوردن موازنه اجتماعی بوده اند. به استناد تازه ترین آمار مهاجرت توسط درگاه ملی آمار طی ۵ سال ۱۳۹۰ تا ۹۵، بیش از ۴ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر در داخل ایران مهاجرت کرده اند(۵) که این آمار باتوجه به خشکسالی های مستمر در ۶ سال اخیر می تواند بیشتر هم شده باشد. بیشتر مهاجران از روستاها به شهرهای کوچک یا از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ جابه جا می شوند. از آن جا که این افراد تخصص یا حرفه متناسب با وضعیت شهر را ندارند از یافتن شغل مناسب باز می مانند و در حاشیه شهرها سکنی می گزینند چنین بعدی از مهاجرت تنها به کم آبی و خشک شدن تالاب ها و رودخانه ها ختم نمی گردد. آن چه که در اینجا رخ می دهد مهاجرت یا به صورتی برخورد فرهنگی و اجتماعی مهاجران با جامعه میزبان است. بیشتر مهاجران از روستاها به شهرهای کوچک یا از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ مهاجرت می کنند. از آن جا که این افراد تخصص ویژه و یا حرفه متناسب با وضعیت شهر را ندارند از یافتن شغل مناسب نیز باز می مانند. محل سکونت این افراد هم عمدتاً در حاشیه شهرهاست که همین حاشیه نشینی به عنوان یک معضل جدی در سالهای اخیر مطرح است. افزایش دوره گردی، زباله گردی، کودکان کار، انواع جرم و جنایت و... جملگی از مواردی هستند که بسیاری اوقات در سکونتگاه های حاشیه ای شهرهای بزرگ هویدا می شوند. پیدایش معضلی به نام حاشیه نشینی که می توان آنرا زخمی بر پیکر کلانشهرها دانست، بدون هیچ تردید با مهاجرت پیوند خورده است. براساس مطالعات انجام شده، تا پیش از سال ۹۰، در هزار و ۱۰۰محله از ۱۱۰شهر کشور، حدود ۶میلیون و ۷۰۰هزار نفر ساکن سکونتگاه های غیر رسمی بوده اند که با انطباق آن با آمار سرشماری سال ۱۳۹۵، این تعداد به بالای ۱۱ میلیون نفر رسیده است. از سال ۹۵ تا حالا آمار رسمی از تعداد جمعیت حاشیه نشین کشور وجود ندارد، اما برخی کارشناسان تخمین می زنند این جمعیت در حال حاضر شاید تا ۱۹میلیون نفر هم رسیده باشد.(۶) باید توجه داشت نمودار ذیل (۷) تنها قسمتی از جمعیت حاشیه نشین را نشان داده و این آمار تقریبی بوده و رقم دقیقی حاشیه نشینی در دسترس نیست، اما می توان اظهار داشت که حدود بیش از یک هشتم از جمعیت ایران حاشیه نشینانی هستند که از شهرها و روستاهای کوچک به شهرهای بزرگ مهاجرت کرده و خواسته یا ناخواسته در امور مختلف اجتماعی به سبب عادتواره های متفاوت خود با جامعه میزبان، در تضاد قرار می گیرند. بررسی های علمی نشان می دهد؛ خشکسالی که در سالهای اخیر یکی از دلیلهای اصلی مهاجرت در ایران است، سبب بروز حاشیه نشینی و انواع تضادهای فرهنگی و در بسیاری موارد بروز رفتارهای مجرمانه شده که این امر در بعضی مقالات گوناگون علمی دانشگاهی نیز مورد بحث قرار گرفته و انتشار یافته است. چنانچه «احمد مرعی» در گزارش پژوهشی خود، افزایش بیکاری، کمبود امکانات خدماتی، رفاهی و بهداشتی و عادت نداشتن به زندگی شهری را از عوامل افزایش جرم در اینگونه مناطق نام برده است.(۸) پیدایش معضلی به نام حاشیه نشینی که می توان آنرا زخمی بر پیکر کلانشهرها دانست، بدون هیچ تردید با مهاجرت پیوند خورده است مقابله با خشکسالی بهتر از مقابله با تبعات هرچند بروز خشکسالی سبب مهاجرت و حاشیه نشینی و تضاد فرهنگی با جامعه میزبان می شود، اما این مساله در قبال مشکلات بعدی اندک است. در حقیقت پس از مهاجرت به شهرهای بزرگ تر و ازدیاد جمعیت مهاجران، آرام آرام نسلی ایجاد می شود که با گذشته و هویت تاریخی خود کمتر ارتباط داشته و در زمان رشد و نمو در مناطق حاشیه ای پرچالش بالغ می شود که عملا عادتواره های وی را شکل می دهد. چنین وضعیتی به مفهوم بازتولید نسلی است که هر روز بر تعداد آن افزوده شده و پیوست کمتری با دیرینه خود دارد. شاید بتوان تعدادی از خسارات زیست محیطی را با اختصاص بودجه کم کرد یا رفع کرد، اما تغییر تعادل جمعیتی و تولید و بازتولید نسلی که هویت تاریخی -فرهنگی اصیل خودرا ندارد و گاهی عادتواره ای همراه با جرم و بزه را به دلیلهای شرایط سخت پیرامونی تجربه و کسب می کند، فقط با اختصاص پول و هزینه های مالی رفع نمی گردد. رفع اینگونه مشکلات اجتماعی نیازمند گذشت چند نسل و صرف بودجه بسیار زیاد برای آموزش و اصلاح است که اگر این هزینه ها و راه حل ها از ابتدا برای مقابله با خشکسالی و تبعات آن همچون مهاجرت اختصاص پیدا کند، جامعه کمتر وارد مسیرهای پرچالش می شود. بسیاری از کارشناسان سرمایه گذاری برای بهینه سازی سیستم آبرسانی و مصرف آب در بخش های صنعت، کشاورزی و خانگی را راه حل اصلی جوامع برای مقابله با خشکسالی و حفظ محیط زیست می دانند. منابع http: //ircsm.ir/۱۳۹۳/۱۱/۱۵/post-۶۱/%D۹%۸۵%D۹%۸۱%D۹%۸۷%D۹%۸۸%D۹%۸۵-%D۸%B۹%D۸%A۷%D۸%AF%D۸%AA%D۹%۸۸%D۸%A۷%D۸%B۱%D۹%۸۷-Habitus-%D۸%A۸%D۹%۸۸%D۸%B۱%D۸%AF%DB%۸C%D۹%۸۸ https: //tejaratnews.com/%D۹%۸۵%D۹%۸۷%D۸%A۷%D۸%AC%D۸%B۱%D۸%AA-%D۸%A۸%D۹%۸۷-%D۸%AF%D۹%۸۴%DB%۸C%D۹%۸۴-%D۸%AE%D۸%B۴%DA%A۹%D۸%B۳%D۸%A۷%D۹%۸۴%DB%۸C-%D۸%AF%D۸%B۱-%D۸%A۷%DB%۸C%D۸%B۱%D۸%A۷%D۹%۸۶ https: //aftabnews.ir/fa/news/۲۹۴۲۰۷/۵۰%E۲%۸۰%۸C%D۹%۸۵%DB%۸C%D۹%۸۴%DB%۸C%D۹%۸۸%D۹%۸۶-%D۸%A۷%DB%۸C%D۸%B۱%D۸%A۷%D۹%۸۶%DB%۸C-%D۸%A۸%D۸%A۷%DB%۸C%D۸%AF-%D۹%۸۵%D۹%۸۷%D۸%A۷%D۸%AC%D۸%B۱%D۸%AA-%DA%A۹%D۹%۸۶%D۹%۸۶%D۸%AF https: //www.amar.org.ir/Portals/۰/yearbook/info۹۱/imm۹۰-۹۵.pdf https: //www.eghtesadonline.com/%D۸%A۸%D۸%AE%D۸%B۴-%D۸%A۲%D۹%۸۵%D۸%A۷%D۸%B۱-۸۱/۲۵۴۳۷۰-%D۸%A۷%D۸%B۳%D۸%AA%D۸%A۷%D۹%۸۶-%D۹%۸۷%D۸%A۷%DB%۸C-%D۹%۸۵%D۹%۸۷%D۸%A۷%D۸%AC%D۸%B۱%D۹%BE%D۸%B۰%DB%۸C%D۸%B۱-%D۹%۸۵%D۹%۸۷%D۸%A۷%D۸%AC%D۸%B۱%D۹%۸۱%D۸%B۱%D۸%B۳%D۸%AA-%D۸%A۷%DB%۸C%D۸%B۱%D۸%A۷%D۹%۸۶-%DA%A۹%D۸%AF%D۸%A۷%D۹%۸۵%D۹%۸۶%D۸%AF https: //www.hamshahrionline.ir/news/۶۱۲۰۳۳/%D۸%B۱%D۹%۸۸%D۸%A۷%DB%۸C%D۸%AA-%D۸%AD%D۸%A۷%D۸%B۴%DB%۸C%D۹%۸۷-%D۹%۸۶%D۸%B۴%DB%۸C%D۹%۸۶%DB%۸C-%D۸%AF%D۸%B۱-%DB%B۳%DB%B۰-%D۸%A۷%D۸%B۳%D۸%AA%D۸%A۷%D۹%۸۶ https: //www.hamshahrionline.ir/news/۶۱۲۰۳۳/%D۸%B۱%D۹%۸۸%D۸%A۷%DB%۸C%D۸%AA-%D۸%AD%D۸%A۷%D۸%B۴%DB%۸C%D۹%۸۷-%D۹%۸۶%D۸%B۴%DB%۸C%D۹%۸۶%DB%۸C-%D۸%AF%D۸%B۱-%DB%B۳%DB%B۰-%D۸%A۷%D۸%B۳%D۸%AA%D۸%A۷%D۹%۸۶ https: //www.sid.ir/fa/seminar/ViewPaper.aspx?ID=۲۲۳۰۶