احیای دریاچه ارومیه شعار سیاسی، اقدام غیرموثر
برتریها: اقدامات انجام شده از سال 1393 -1401 برای احیای دریاچه ارومیه یا در امتداد نتایج مطالعات و پایان نامه ها نبوده و یا آن قدر به مسایل حاشیه ای و راهکارهای نادرست (تونل سد کانی سیب) پرداخته که نه فقط مشکلات منطقه کاهش نیافته و روند مرگ دریاچه متوقف نشده بلکه به سرعت آن نیز افزوده شده است.
از نظر «رابرت مرتن» جامعه شناس آمریکایی، یکی از دلیلهای رفتارهای انحرافی در جامعه وجود موضوعی به نام «مناسک گرایی» است. بدین معنا که هرگاه قرار باشد تا مشکلی از جامعه رفع گردد باید «اهداف فرهنگی» و «وسایل نهادینه شده» با هم همخوانی داشته باشند، اما هرگاه اهداف فرهنگی نادیده انگاشته شود و تنها بر وسایل نهادینه شده برای دستیابی مورد تاکید قرار گیرد، در این حالت مناسک گرایی پیش می آید. این همان چیزی است که در ارتباط با وضعیت ستاد احیای دریاچه ارومیه و مرگ این دریاچه پیش آمده است.
به گفته خیلی از کارشناسان تبعات خشک شدن دریاچه ارومیه فقط به خود منطقه بازنگشته و آثار مخرب آن می تواند بطور جدی بخش های زیادی از شمال غرب کشور و حتی تهران را نیز تحت تاثیر قرار دهدوضعیت خشکسالی و کم آبی در ایران به حدی رسیده که دریاچه ها نیز درحال خشک شدن هستند. این وضعیت از دریاچه ارومیه، بزرگ ترین دریاچه داخلی کشور نیز مستثنی نبوده و به شکل جدی آنرا هم تحت تاثیر قرار داده است.
به گفته خیلی از کارشناسان تبعات خشک شدن این دریاچه فقط به خود منطقه بازنگشته و آثار مخرب آن می تواند بطور جدی بخش های زیادی از شمال غرب کشور و حتی تهران را نیز تحت تاثیر قرار دهد.
به گفته این کارشناسان از آن جا که آب این دریاچه به شدت شور و نمک فراوانی دارد، خشک شدن آن سبب تشکیل سطوح بسیار زیادی از نمک شده که با کوچک ترین باد، می تواندحجم زیادی از آنرا جابه جا کرده و زمینهای کشاورزی و مسکونی اطراف را تحت تاثیر قرار داده و حتی خالی از سکنه نماید.
باید توجه داشت که موارد یاد شده تنها قسمتی از تبعات خشکسالی کامل این دریاچه است و تبعات اجتماعی آن می تواند بسیار بیشتر و قابل توجه تر هم باشد. بروز همین وضع حساس دریاچه بود که ستادی برای احیای آن تشکیل و برنامه هایی برای احیای آن در نظر گرفته شد. این ستاد که از سال ۱۳۹۳ تشکیل شده تا حالا مشغول اجرای برنامه هایی برای احیای این دریاچه شده است. اما باوجود این تلاش ها، نتیجه به دست آمده با ماهیت فعالیت این ستاد همخوانی نداشته و همین مورد علت تشکیل این ستاد را به شدت زیر سوال می برد. یعنی در فاصله کمتر از ۱۰ سال و صرف هزینه های هنگفت، نه فقط در وضعیت وخیم دریاچه ارومیه شرایطی مساعدتری حاصل نشده، بلکه وضعیت آن روز به روز بدتر شده تا جایی که حالا در معرض ناپدید شدن کامل است.
ستاد احیای دریاچه ارومیه چرا تشکیل شد؟
کارگروه نجات دریاچه ارومیه، با هدف اعمال رویکرد های یکپارچه در مدیریت حوضه آبریز دریاچه و ارائه راه حل ها، با مسئولیت «وزیر نیرو» و با حضور وزیران «جهاد کشاورزی»و «کشور»، «معاون برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری» و «رئیس سازمان حفاظت محیط زیست» در تاریخ ۲۵ مهرماه ۱۳۹۲ تشکیل شد تا با اتکا بر مطالعات انجام شده قبلی و نظر تشکل های مردم نهاد ذی ربط، راهکارهای عملیاتی نجات دریاچه را بررسی و نتیجه را برای تصمیم گیری نهایی به هیات وزیران عرضه نماید.
پس از بررسی های کارگروه و با ارائه پیشنهادات نمایندگان استانی (در مجلس شورای اسلامی) قرار شد تا ستاد احیای دریاچه ارومیه با اختیارات اصل ۱۳۸ به ریاست «معاون اول رییس جمهور» تشکیل گردد. بدین سبب پیرو مصوبه جلسه روز چهارشنبه مورخ ۲ بهمن ماه ۱۳۹۲ هیات دولت، معاون اول وقت رییس جمهوری، به عنوان رییس ستاد احیای دریاچه ارومیه و «عیسی کلانتری» به عنوان دبیر و مجری ستاد منتصب شدند.
ستاد احیای دریاچه ارومیه، بعد از تشکیل، با ایجاد یک کمیته راهبردی متشکل از متخصصان و صاحب نظران ملی- منطقه ای و نمایندگان دستگاه های تصمیم گیر، به طراحی و ایجاد ساختار سازمانی بدنه اجرائی ستاد پرداخت. شرح وظایف بخش های مختلف ستاد احیا و گام های اجرائی و شیوه مدیریت احیای دریاچه ارومیه، در کمیته مذکور نیز ترسیم و تصویب گردید.
در ساختار مذکور هم قرار شد تا «دانشگاه صنعتی شریف» با عنوان «دفتر برنامه ریزی و تلفیق» به جمع بندی مطالعات، جامع نگری و ایجاد اتفاق نظر علمی با حضور تمامی صاحب نظران ملی و منطقه ای بپردازد. محور قرار گرفتن صاحب نظران منطقه ای، مشارکت ذی نفعان و ذی مدخلان منطقه ای و استفاده از کلیه ظرفیت های مطالعاتی ملی و بین المللی به شکل گسترده در ساختار و برنامه های اجرائی ستاد احیای دریاچه ارومیه نیز پیش بینی شد. (۱)
تحلیل برنامه ها و سیاست های ستاد
اطلاعات ارائه شده در سایت ستاد احیای دریاچه ارومیه حاکی است: این ستاد تا حالا در ۵ بخش «سیاست گذاری» با برگزاری ۶ وبینار از سال ۱۳۹۷، «نظارت و پایش» با ۵ طرح، بخش «مطالعات» با اجرای ۱۹ طرح بزرگ و تاسیس یک مرکز سنجش از دور با همکاری «دانشگاه صنعتی شریف»، بخش «فرهنگی اجتماعی» با ۱۹ فعالیت در رابطه با بخش اجتماعی و فرهنگی، بخش «پایان نامه» با انجام بیش از ۷ پایان نامه و انتشار یک نشریه، مشغول به کار بوده است.
ردیفمستنداتتعداد اقداماتسیاست گذاری۶وبینارنظارت و پایش۵ طرحمطالعات ۱۹ طرحفرهنگی و اجتماعی۱۹برنامه فرهنگی و اجتماعیپایان نامه۸ اختتام نامه(۳ مقطع دکتری و ۵ مقطع کارشناسی ارشد)تولید و انتشار یک نشریهیک نشریه ۶۸ صفحه ای به نام پیام ما که مختص فراز و فرود احیای دریاچه بوده است
مستندات به دست آمده از این ستاد حاکیست از سال ۱۳۹۳ تا حالا نزدیک به ۱۵ هزار میلیارد تومان بودجه برای انجام کارها و کارهای خود دریافت کرده که این رقم بلافاصله توسط ستاد احیای دریاچه ارومیه تکذیب شده و مبلغ اعلامی را حدودا یک سوم رقم اعلامی یعنی ۵ هزار و ۶۳۸ میلیارد تومان اعلام نمود.(۲)
این ارقام نشان میدهد که از سال ۹۳ تا ۱۴۰۰ به تقریب سالانه ۷۰۵ هزار میلیارد تومان برای احیای دریاچه ارومیه هزینه شده اما نتیجه آن خشک شدن تالاب بوده است. سوای از بودجه پیشنهادی و بودجه دریافتی، میزان کار انجام شده نیز متناسب با اقدامات نجات این حوضه آبی نبوده است.
ارقام نشان میدهد که از سال ۹۳ تا ۱۴۰۰ به تقریب سالانه ۷۰۵ هزار میلیارد تومان برای احیای دریاچه ارومیه هزینه شده اما نتیجه آن خشک شدن تالاب بوده است. سوای از بودجه پیشنهادی و بودجه دریافتی، میزان کار انجام شده نیز متناسب با اقدامات نجات این حوضه آبی نبوده است به عبارت دیگر بیشتر هزینه های انجام شده بجای آن که صرف دریاچه شود، برای مناسک حاشیه ای و بی اثر آن هزینه شده است. حتی در ارتباط با تونل ۳۶ کیلومتری «کانی سیب» که قرار بود تا آب را از سد کانی سیب به دریاچه برساند، گرچه طرح آن از سال ۱۳۸۷ ارائه و اجرای آن از سال ۱۳۹۴ شروع و در مورد آن بسیار مطالب مطرح گردیده است (۳)، باید گفت این طرح یکی از عجیب ترین اقدامات انجام شده است.
به عبارتی با هزینه بسیار زیادی یک سد به نام کانی سیب تولید شده و به بهره برداری رسیده که حتی مصرف آب آشامیدنی و کشاورزی هم ندارد(۴)، بدون آن که از تبعات آن یعنی کاهش تراز آب دریاچه ارومیه و تسریع روند خشک شدن دریاچه، اطلاعی کسب شود.
سپس در فاز دوم برای ترمیم این خسارت تصمیم به ساخت تونلی ۳۶ کیلومتری گرفته می شود! ساخت این تونل جدا از صرف هزینه های سرسام آور، یک ضرر محیط زیستی بسیار هنگفت و غیرقابل جبران به نام «خشک شدن تمام چشمه سارهای بالادست تونل» دارد. در چنین شرایطی آب این چشمه سارها وارد تونل شده و دیگر بر روی زمین جاری نشده و در نتیجه کشاورزی و سکونت با بحران مواجه می شود. کمترین تبعات آن نیز مهاجرت افراد از روستاهای بالادست تونل به شهرهای بزرگ تر و یا افزایش تقاضای کار در مناطق حاشیه دریاچه ارومیه و در نتیجه افزایش سطح کشاورزی و مصرف آب بیشتر و افزایش تعداد حلقه چاه های آب در این مناطق است.
به استناد گزارش های رسانه ای ۶۱ هزار و ۹۶۵ حلقه چاه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه وجود دارد، که سالانه بیش از یک میلیون و ۱۰۸ هزار متر مکعب آب بوسیله این تعداد چاه به مصرف می رسد.(۵)
از این تعداد نیز ۲۲ هزار و ۲۹۷ حلقه چاه بدون مجوز در این حوضه آبریز شناسایی شده است که سالانه بیش از ۲۹۶ هزار و ۸۶۵ مترمکعب از آب های زیرزمینی را تخلیه می کند. این در حالیست که بگفته «کیومرث دانشجو » مدیرعامل وقت شرکت آب منطقه ای آذربایجان غربی، به سبب بار مالی زیاد هزینه کردن از محل اعتبارات دولتی برای تهیه و نصب کنتورهای هوشمند نا ممکن بوده و پروسه تجهیز با کندی پیش می رود، بطوریکه در سال ۹۷ تنها ۹۱ دستگاه کنتور حجمی هوشمند و در کل ۳ هزار و ۷۱۴ دستگاه در استان خریداری و نصب شده است.
به گفته وی بیشترین تعداد چاه های بدون مجوز حفر شده در ارومیه و بخش مرکزی استان قرار دارد که نتیجه آن برداشت بالای بدون مجوز آب و افت مستمر سطح آب زیرزمینی در محدوده دشت ارومیه است.(۶)
این آمار و ارقام نشان میدهد که میزان برداشت آب از سفره های آب زیرزمینی حاشیه دریاچه ارومیه به شدت زیاد بوده و هیچ کنترلی بر روی آن صورت نگرفته است؛ چونکه بودجه لازم برای نصب کنتور هوشمند وجود نداشته و ضمن اینکه بر تعداد چاه های بدون مجوز افزوده شده و تنها با تعداد اندکی(۲۲۶) برخورد قضایی انجام شده است. به عبارتی اگر فقط قسمتی از بودجه اختصاص یافته ادعایی ستاد احیا دریاچه ارومیه به نصب کنتور و کنترل اصولی برداشت آب از حوضه دریاچه ارومیه اختصاص می یافت، شاید حالا شاهد چنین وضعیتی در دریاچه ارومیه نبودیم.
میزان برداشت آب از سفره های آب زیرزمینی حاشیه دریاچه ارومیه به شدت زیاد بوده و هیچ کنترلی بر روی آن صورت نگرفته است
بنابر سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیت دو استان آذربایجان غربی و شرقی برابر با ۷میلیون و ۱۷۴ هزار و ۸۷۱ نفر است که این تعداد جمعیت در قیاس با تعداد چاه های حفر شده نشان میدهد که در این دو استان حدودا به ازای هر ۱۱۶ نفر، یک چاه حفر شده و درحال بهره برداری است.(۷)
نتیجه
بررسی ها نشان می دهد، بااینکه طبق بیانیه ستاد احیای دریاچه ارومیه در پاسخ به تحقیق و تفحص مجلس شورای اسلامی، روند افول دریاچه از سال ۱۳۷۴ شروع شده و در اواخر دهه ۸۰ سرعت بسیار زیادی گرفته و بخش عمده مشکلات به وجود آمده در ارتباط با خشک شدن این حوضه آبی مربوط به این سال هاست، اما می توان گفت اقدامات انجام شده از سال ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۱ یا در امتداد نتایج مطالعات و پایان نامه ها نبوده و یا آن قدر بر مسایل حاشیه ای و راهکارهای نادرست(تونل سد کانی سیب) تمرکز داشته که مشکلات منطقه بطور موثر کم نشده و بنا بر این روند مرگ دریاچه نیز بدون این که توقف یابد، سرعت نیز گرفته است.
طبق بیانیه این ستاد سطح تراز روزانه آب دریاچه ارومیه تا تاریخ ۲۴ تیرماه ۱۴۰۱ نسبت به زمان مشابه در سال ۱۴۰۰ تا ۴۵ واحد افزایش نشان می دهد(۸)، اما در واقعیت، نتایج عملی و قابل مشاهده حاکی از آنست که دریاچه رو به نابودی و مرگ است. بازی با اعداد و ارقام شاید بر روی کاغذ زیبا به نظر رسیده و نتایج خوبی را رقم بزند، اما در حقیقت وضعیت به گونه دیگری است. نکته جالب اینجاست که در بیانیه این ستاد آمده که کارگروه نجات دریاچه ارومیه متشکل از ۷ وزیر، ۲ معاون وزیر و ۳ استاندار حوضه آبریز تشکیل شده (۹) و این درحالی است که بنابر اطلاعات سایت ستاد احیای دریاچه ارومیه، تنها سه وزیر و دو معاون رئیس جمهوری در این کارگروه عضویت دارند.
باید توجه داشت که حتی در سالهای ۹۸ و ۹۹ که تراز آب دریاچه بالا آمد بیشتر به سبب بارندگی های فراوان این سال ها بوده و درعمل اقدام خاصی از طرف ستاد احیا دراین زمینه انجام نشده بود. در حقیقت احیای دریاچه ارومیه با بوروکراسی اداری، بازی با اعداد و ارقام، برگزاری مناسک و هزینه برای آن به واقعیت نمی پیوندد، بلکه نیازمند اقدام همه جانبه و هماهنگ همه دستگاهها و نهادهای سیاست گذار، اجرائی و قضایی است.
منبع: برتریها
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد احیای دریاچه ارومیه شعار سیاسی، اقدام غیرموثر