گزارشی از یك مقاله علمی-پژوهشی؛
فرصت ها و تهدیدات فضای مجازی برای جامعه ایرانی
به گزارش برتریها، نتایج یک مطالعه در مورد تاثیر فضای مجازی در ایران حاکی است: بااینکه در بعضی موارد داده های فضای مجازی منجر به پیامدهایی مانند تضعیف ارزش های سنتی و خانوادگی شده، اما در موارد دیگر این بستر زمینه ارتقای سواد و مشارکت سیاسی و سرمایه اجتماعی افراد را به همراه داشته و کسب وکار آنلاین را رونق داده است.
تحلیل ثانویه تحقیقات علوم اجتماعی در زمینه فضای مجازی عنوان مقاله ای به قلم «مهین شیخ انصاری» است که در مجله جامعه شناسی ایران انتشار یافته است.
تعداد کاربران اینترنت از ۲۵۰ هزار نفر در ســال ۱۳۷۸، بــه ۵۶ میلیــون در سال ۱۳۹۴ و ۶۷ میلیون و ۶۰۲ هزار و ۷۳۱ نفر در سال ۱۳۹۹ رسیده است. برمبنای آخرین آمار انتشار یافته، تعـداد مشــترکان اینترنــت ســیار۹۰ میلیــون و ۳۵۴ هزار نفر شده اند و ضریب نفــوذ اینترنــت به ۱۰۶.۳۶ درصد رسیده است. همین طور ضریب نفوذ شبکه های اجتماعی با شـاخص ۱۱ درصد رشـد در سـال ۱۳۹۹، ۷۱ درصد ارزیابی شده است. این آمار از آن حکایت می کند که امروزه فضای مجازی قسمتی از زنـدگی روزمـره مردم ایران شده است.
فناوری های وب۲ از خاصیت دوگانه رسانه ای- تعاملی برخوردارنـد. بـدین معنـا که از طرفی به عنوان رسانه بر امراجتماعی و پدیده های اجتماعی در زندگی واقعی تـاثیر می گذارنـد و از جانب دیگر فضـایی را بـه وجـود می آورنـد کـه در آن امر اجتمـاعی و پدیـده های اجتمـاعی شـکل می گیرند. این خاصیت دوگانه تکنولوژی های جدید، به دانش علوم اجتماعی در باره فضای مجـازی منتقـل شده است.
روش شناسی تحقیق:
این تحقیق با استفاده از روش تحلیل ثانویه انجام شده است. جمعیت آماری در این تحقیق مقاله های منتشره شده علوم اجتماعی در زمینه فضای مجازی است و نمونه ۷۳۲ مقاله انتشار یافته در بازه زمانی ۱۳۸۱ تا ۱۴۰۰ است. واحد تحلیل مقاله ها و واحد مشاهده نتایج این مقاله ها هستند.
تحلیل توصیفی مقاله ها:
نتایج نشان می دهند که در ۴۵.۷۷ درصد مقاله ها، فضای مجازی با موضوع مورد مطالعه رابطه مستقیم و مثبت داشته است و بیشترین فراوانی با ۳۶.۲۰ درصد و ۸۵.۱۵ درصد به ترتیب به گروه ها، با عناوین پدیده های نوظهور اجتماعی و مشارکت سیاسی، سرمایه اجتماعی، حوزه عمومی و دموکراسی و... اختصاص دارند.
یافته ها:
هویت و ارزش ها:
از ۸۷ مقاله در گروه «هویت و ارزش ها»، ۵۳ مقاله با موضوع هویت و ارزش های ملی، قومی، فرهنگی و دینی است که ۲۸ مقاله از آنها، تاثیر فضای مجازی را بر هویت و ارزش های ملی، دینی و فرهنگی منفی ارزیابی کرده اند. بیشترین اثر منفی بر هویت ملی با ۱۰ مقاله، هویت دینی ۵ مقاله، هویت دینی و ملی ۴ مقاله، دینداری ۵ مقاله و هویت فرهنگی ۴ مقاله است.
سبک زندگی
از ۴۱ مقاله با عنوان «سبک زندگی»، نتایج ۱۴ مقاله حاکی از این است که شبکه های اجتماعی مجازی با مدیریت بدن، نوگرایی، مدگرایی و تجمل گرایی رابطه مثبت معناداری دارد. به نظر می آید که سبک زندگی کاربران تحت تاثیر تکنولوژی های جدید درحال مدرن شدن است.
خانواده:
از ۳۶ مقاله با عنوان «تاثیر فضای مجازی بر خانواده»، موضوع ۲۷ مقاله روابط زوجین، انسجام خانواده و ارزش های خانواده است که ۲۱ مقاله (۷۷ درصد) تاثیر اینترنت و رسانه های اجتماع را بر موضوعات مورد اشاره منفی ارزیابی کرده اند. روابط زوجین با ۱۱ مقاله با سوگیری منفی بیشترین فراوانی را از این جهت به خود مختص کرده است.
روابط اجتماعی و ارتباطات میان فردی
از ۲۱ مقاله با عنوان «روابط اجتماعی و ارتباط های میان فردی»، ۱۱ مقاله تاثیر فضای مجازی را بر روابط اجتماعی و ارتباط های میان فردی مثبت ارزیابی کرده اند. نتایج مقاله ها نشان می دهند که کاربران از فضای مجازی برای توسعه روابط
اجتماعی با دوستان و حفظ روابط با دوستان قدیمی استفاده می نمایند و فضای مجازی روابط اجتماعی و ارتباط های میان فردی را گسترش داده است. نتایج مقاله ها نشان می دهند که کاربران از فضای مجازی برای توسعه روابط اجتماعی با دوستان و حفظ روابط با دوستان قدیمی استفاده می نمایند و فضای مجازی روابط اجتماعی و ارتباط های میان فردی را گسترش داده است
یافته های تحقیقات نشان داده است که بیشتر کاربران برای تسهیل روابط خود، احیای ارتباط های قدیمی و ایجاد و حفظ ارتباط با دوستان به فیسبوک روی می آورند. در حالی که برخی محدودیت های خانوادگی، جغرافیایی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی با حضور در شبکه جبران می شود که از با اهمیت ترین آنها تجربه جهان وطنی وآشنایی با دنیای مدرن است.
در این راستا نتایج تحقیقات «عباس شوازی و همکارانش» حاکی از این است که اینترنت توانسته است دوستان مجازی افراد را افزایش دهد که از نوع پیوندهای ضعیف خارج از شبکه گفت و گوی مرکزی هستند. به عبارتی اینترنت پیوندهای قوی را حفظ و پیوندهای ضعیف کاربران را زیاد می کند.
مشارکت سیاسی، حوزه عمومی، سرمایه اجتماعی و دموکراسی
از ۱۱۶ مقاله با عنوان «مشارکت سیاسی» ۷۲ مقاله با موضوع مشارکت سیاسی، حوزه عمومی، سرمایه اجتماعی و دموکراسی است که ۵۷ عدد از این مقاله ها یعنی حدود ۷۹ درصد تاثیر اینترنت و شبکه های اجتماعی را مثبت ارزیابی کرده اند. مشارکت سیاسی با ۲۰ مقاله، سرمایه اجتماعی با ۱۷، دموکراسی با ۱۰ و حوزه عمومی با ۱۰ مقاله، بیشترین فراوانی با سوگیری مثبت را به خود اختصاص داده اند. به نظر می آید کاربران ایرانی به درستی از نظم اطلاعاتی باز که فضای مجازی به وجود آورده است در راستای مطالبه گری و دموکراسی استفاده می نمایند.
بهره وری کسب و کارها وحرفه ها از فضای مجازی
۳۸ مقاله با عنوان «بهره وری حرفه ها، کسب و کارها و محافل آکادمیک از فضای مجازی» انجام شده اند. نتایج این مقالات حاکی از این است که حرفه ها، کسب و کارها و محافل آکادمیک برای پیشبرد اهداف خود و رونق اقتصادی از فضای مجازی استفاده می نمایند.
دین در فضای مجازی
اگرچه تعدادی از مقاله ها تاثیر فضای مجازی را بر دینداری منفی ارزیابی کرده اند، اما نتایج مقاله های دیگر حاکی از این است که برمبنای آموزه های دینی سواد رسانه ای دینی طرح می شود. روحانیون وبلاگ های خودرا به وجود می آورند و همین طور ما شاهد پدیده های اجتماعی نوظهوری مانند زیارت مجازی هستیم که همه نشان دهنده این است که دینداران از ظرفیت های فضای مجازی برای ترویج دین استفاده می نمایند.
بسترسازی برای کاهش لطمه ناشی از فضای مجازی
۳۴ مقاله در ضرورت سواد رسانه ای نوشته شده است که بیشتر این مقاله ها سواد رسانه ای را راهکاری ضروری برای کاهش لطمه های رسانه و فضای مجازی دانسته اند. همین طور مقاله هایی درباره ی سیاست گذاری در زمینه فضای مجازی و دنش حکمرانی نوشته شده است که نشان داده است فضای مجازی به عنوان واقعیت اجتماعی یا مجاز واقعی جامعه فعلی ایران پذیرفته شده است.
«اعظم راودراد» افزایش سواد رسانه ای زنان و داشتن اطلاعات قوی و کامل از شیوه کاربری امن رسانه را بهترین راهکار مشکل آزار و تعقیب زنان در اینترنت می داند.
نتیجه گیری:
نتایج این مطالعه نشان داده است که فناوری های وب ۲ ارزش های خانوادگی و هویت دینی و ملی کاربرانی ایرانی را تحت تاثیر قرار می دهد و سبک زندگی آنها را به سمت مدرن شدن پیش می برد.
از جانب دیگر پدیده های نوظهوری مانند فراغت مجازی، گردشگری مجازی، اینفلوئنسرها، سوگواری مجازی، بدن رسانه ای، خود مجازی، زیارت مجازی ومواردی از این دست در این فضا شکل گرفته اند. اما از طرفی فضای مجازی مشارکت سیاسی و سرمایه اجتماعی کاربران را زیاد می کند و کاربران از فضای اطلاعاتی باز که فضای مجازی بوجود آورده است برای توسعه دموکراسی و حوزه عمومی استفاده می نمایند.
همین طور کسب و کارها برای رونق اقتصادی از شبکه های اجتماعی استفاده می نمایند.
علاوه بر این، نتایج این مطالعه نشان داده است که کاربران از آزادی فردی به مفهوم آزادی تحرک که فناوری های وب ۲ برای آنها فراهم آورده است به خوبی بهره برده اند و به کمک اینترنت و شبکه های اجتماعی توانسته اند فارغ از قید زمان و مکان، روابط اجتماعی خودرا گسترش دهند یا روابط قدیمی خودرا حفظ کنند.
منابع:
مهین شیخ انصاری، «تحلیل ثانویه تحقیقات علوم اجتماعی در زمینه فضای مجازی»، مجله جامعه شناسی ایران، شماره۴: زمستان ۱۴۰۰
منبع: برتریها
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد فرصت ها و تهدیدات فضای مجازی برای جامعه ایرانی