ایران، افغانستان و كوشش های دیپلماتیك برای گشایش گره آبی
برتریها: وضعیت رودخانه های مرزی مشترك و چگونگی بهره برداری از منابع آبی آن از موضوعات در رابطه با همكاریهای راهبردی كابل بمنظور توسعه پایدار و مقابله با تهدیدات زیست محیطی است.
«رضا اردکانیان» روز دوشنبه دوم تیرماه در دیدار با «محمد حنیف اتمر» سرپرست وزارت خارجه افغانستان درزمینهٔ استفاده دو کشور از منابع آبی مشترک گفت: طرح های مشترک در حوضه هریرود از طرف دو طرف پیگیری خواهد شد.
حنیف اتمر نیز با اشاره به همکاریهای مشترک دو کشور در زمینه رودخانه های مرزی مشترک بیان داشت: در کمیته همکاری دوجانبه درزمینه آب، پیشرفت خوبی داشتیم و اساس این همکاری باتوجه به قرارداد منعقدشده هیرمند در سال ۱۳۵۱ است. درباره هریرود نیز هر دو کشور موافقت کردند مطالعات فنی و تخصصی در این رابطه صورت گیرد و برمبنای حقوق هر دو ملت با یکدیگر همکاری کنند.
هریرود از کوه های مرکزی افغانستان (هندوکش) سرچشمه می گیرد و با گذر از ولایت های غور و هرات در افغانستان، از مرز مشترک افغانستان و ایران می گذرد و بعد از پیوستن کشف رود به آن، با نام رود تجن وارد شنزارهای کشور ترکمنستان می شود.
علاوه بر هریرود، رودخانه هیرمند با حوضه آبریز ۱۵۰۰۰۰ کیلومترمربع از کوه بابا در افغانستان سرچشمه می گیرد و بعد از طی ۱۰۵۰ کیلومتر به دریاچه هامون در منطقه سیستان ایران می ریزد.
بخش سفلای هیرمند که تشکیل دهنده دلتای رودخانه در ناحیه سیستان است گستره ای به وسعت ۱۸۲۰۰ کیلومترمربع دارد که ۴۰ درصد آن در خاک ایران است.
جریان هیرمند در روابط تهران- کابل
رودخانه هیرمند از افغانستان سرچشمه می گیرد و زندگی مردم منطقه سیستان وابسته به آن است.
نوسان جریان آب هیرمند و کاهش آب جاری به سمت سیستان در صدسال گذشته همیشه مشکلاتی را ایجاد کرده است. اختلاف بر سر استفاده از آب رودخانه هیرمند بین ایران و افغانستان از زمان شکل گیری مرزهای شرقی ایران با دخالت انگلیسی ها شروع شد.
در نیمه دوم قرن نوزدهم با اوج گرفتن اختلافاتی که در نواحی شرقی ایران بین حکام محلی تابع ایران و افغانستان بر سر مسائل مرزی به وجود آمده بود، دو کشور برمبنای معاهدات جداگانه ای که با انگلستان داشتند، حل این مسائل را به حکمیت دولت بریتانیا سپردند.
دولت بریتانیا ژنرال «فردریک گلداسمید» را مأمور رسیدگی به این مسئله کرد. وی در ماه مه سال ۱۸۷۱ م «۱۲۵۰ ش» مأمور انجام حکمیت مرزی میان ایران و افغانستان در مورد مناقشات دو کشور در منطقه سیستان شد و با تحقیق و بررسی در سرحدات سیستان در ۱۹ اوت ۱۸۷۲ م (۱۲۵۱ ش) رأی خودرا در تهران صادر کرد.
رأی وی بطور کامل به مسأله مشخص ساختن مرز دو کشور اختصاص داشت که برمبنای آن منطقه سیستان را به دو بخش «سیستان درونی» و «سیستان بیرونی» تقسیم کرد. وی «سیستان بیرونی» که بخش بزرگ تر و وسیع تر را در برمی گرفت به افغانستان داد و بخش سیستان درونی و قسمت کوچک تر را به ایران اختصاص داد.
همچنین شاخه اصلی هیرمند در شرقی ترین بخش دلتا پایین کوهک را بعنوان مرز دو کشور تعیین کرد. بدین ترتیب قسمتی از دلتای هیرمند که بخش وسیع تر زمین های کشاورزی و جمعیت بیشتری داشت به ایران واگذار و ناحیه ای که مسیر عبور آب جهت شرب در این قسمت را تشکیل می داد به افغانستان سپرده شد. با قرار دادن مرز دو کشور روی قسمتی از مسیر هیرمند، این رودخانه برمبنای سند وین تبدیل به رودخانه بین المللی شد که پس ازآن همیشه با نقش آفرینی سیاسی خود روابط دو کشور را تحت تأثیر قرار داده است.
با توجه به اختلافات دو کشور در مساله هیرمند، قرارداد ۱۳۵۱ آخرین قراردادی است که بعد از حدود ۱۵۰ سال اختلافات آبی میان ایران و افغانستان بر سر رودخانه ۱۰۵۰ کیلومتری هیرمند منعقد شد.
افغانستان طبق قرارداد ۱۳۵۱ هیرمند متعهد است در هر ثانیه ورود ۲۴ مترمکعب آب را تضمین کند، یعنی سالانه هشتصد و پنجاه میلیون مترمکعب آب باید وارد مرزهای ایران شود اما افغانستان با راه اندازی سدها در بالادست رود و عدم نظارت دقیق بر مسیر رودخانه نتوانسته به تعهدات خود عمل کند.
سران افغانستان می گویند در تلاشند با تکمیل سد کمال خان و اندازه گیری سطح آب در نزدیکی مرز حقآبه ایران را بدون ضایع شدن تضمین کنند. کاهش سطح آب هیرمند نتایج زیان بار زیست محیطی و کشاورزی در پایین دست رودخانه و دشت سیستان به وجود آورده و مهاجرت گسترده مردم این منطقه را به دنبال داشته است.
بررسی ها و پیگیری ها از بدنه دولت به خصوص دو وزارتخانه کلیدی امور خارجه و نیرو نشان میدهد که در سال های اخیر تلاش ها و مذاکراتی با دولت افغانستان برای انجام اقدامات مشترک برای سیراب نمودن تالاب های بین المللی و مشترک هامون انجام شده و در همین راستا توافقاتی در بیانیه مشترک در مسافرت «عبدالله عبدالله» رئیس اجرایی وقت دولت افغانستان به تهران در سال ۱۳۹۴ صورت گرفته و در دست پیگیری است.
اهمیت هریرود در روابط ایران و افغانستان
تا پیش از انقلاب اسلامی در ایران چندان نیاز به استفاده از آب رودخانه هریرود احساس نمی شد. تقریباً تمام مسیر رود در داخل ایران از صالح آباد تا سرخس جمعیت بسیار کمی داشت. خود افغانستان هم اهمیتی برای این آب قائل نبود، برای اینکه این رود تقریباً در بخش عمده ای از سال به طرف شنزارهای ترکمنستان هدر می رفت.
با بزرگ شدن شهر مشهد و توجه مردم حاشیه مرز به کشاورزی صنعتی و زمین های حاصلخیز، توجه ایران به اهمیت آب هریررود افزایش پیدا کرد. اگر ایران بر اثر خشکسالی های ممتد سال های ۴۶ تا ۵۰ و کوچ مردم سیستان و بلوچستان به اهمیت این رودخانه پی می برد امروزه می توانست به آسانی از آن استفاد کند.
آب رودخانه های هریرود و هیرمند وارد ایران و ترکمنستان می شود اما راه اندازی سد در راه رودخانه، خشکسالی و کم آبی مشکلاتی را برای مردمی منطقه مرزی که از این رودخانه ها در بخش کشاورزی به آن وابسته اند به دنبال داشته است.
با توجه به حجم مبادلات تجاری ایران و افغانستان و روابط دوستانه دو کشور مساله رودخانه های مشترک بین دو کشور با مذاکره قابل حل است.
در این مورد بندر چابهار نمونه خوبی از همکاریهای مشترک دو کشور در زمینه اقتصادی شمرده می شود. چابهار دروازه ترانزیت شرق ایران و منطقه ای راهبردی برای توسعه صنعت ترانزیت به افغانستان شمرده می شود.
افغانستان می تواند در ازای دسترسی به بندر چابهار مشکلات آبی با ایران را حل کند. ایران می تواند امکانات ویژه ازجمله معافیت های گمرکی و ویزا برای بازرگانان افغانستانی در بندر چابهار فراهم سازد.
باز شدن گره مشکل بی آبی و یا کم آبی با این کشور همسایه شرقی بوسیله مذاکره و گفت و گو قابل حل است. آب هریرود تامین کننده قسمتی از آب استان خراسان رضوی است و در صورت راه اندازی این سد، منبع تامین آب این منطقه از بین می رود. حل مشکلات آبی باتوجه به روابط دوستانه دو کشور قابل تحقق است و نمی تواند بهانه ای به دست دشمنان دو ملت در تخریب روابط تهران و کابل دهد.
منبع: bartariha.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد ایران، افغانستان و كوشش های دیپلماتیك برای گشایش گره آبی