درباره ناصر تقوایی
ناصر تقوایی به همراه «داریوش مهرجویی» و «مسعود كیمیایی» همچون فیلمسازان موسوم به موج نوی سینمای ایران هستند كه توانستند در ابتدای دهه 50 خورشیدی و انتهایی دهه 40 خورشیدی با ساخت آثاری متفاوت با جریان حاكم بر سینما، نوعی ریل گذاری و جریان سازی نوین در سینمای ایران پدید آورند.
«معتقدم ناصر تقوایی، شناسنامه سینمای ایران است. قدرت درک بالای تقوایی از هنر سینما، او را در جایگاه منحصربه فردی نشانده است. البته بیش از هر چیزی، فیلم های این فیلم ساز گواهی ادعای من هستند. او و هم نسلی هایش همچون بهرام بیضایی و زنده یاد عباس کیارستمی، با آثار خود پیکره سینمای ایران را قوی کرده و به ستون های اصلی سینمای ایران تبدیل گشته اند. تقوایی از همان ابتدای حضورش در سینما، با ساخت فیلم هایی مانند «آرامش در حضور دیگران» و سریال عمیق و به ظاهر عامه پسند «دایی جان ناپلئون» جاپای خودرا در سینما محکم کرد.»
این قسمتی از سخنان محسن امیر یوسفی فیلمساز و تهیه کننده سینمای ایران است که در توصیف ناصر تقوایی و نقش و تاثیر وی در سینمای ایران ابراز کرده است.
ناصر تقوایی در ۱۹ تیر ۱۳۲۰ خورشیدی در روستای عرب نشین سعدونی در جنوب شرقی آبادان به دنیا آمد. تقوایی درباره کودکی اش گفته است: «در کودکی به آدم های دانایی برخوردم، اما زندگی کودکی من صحنه جالبی ندارد.»
پدر تقوایی کارمند اداره گمرک بود و همین این شانس را به ناصر تقوایی می داد که به نقاط مختلف ایران سفر کند. خود تقوایی می گوید این سفرهای گوناگون یکی از بزرگترین شانس های زندگی اش بوده است چونکه بواسطه این سفرها می توانسته با فرهنگ، آداب و رسوم و خلقیات مردم مختلف ایران آشنا شود.
تقوایی علاقه عجیبی به زادگاهش دارد و این عرق و علاقه در کارنامه فیلمسازی اش نمایان است؛ او عاشق آبادان و بندرلنگه است اما هیچوقت نتوانسته در آبادان فیلم بسازد، با این وجود با ساخت ناخدا خورشید در حوالی بندرلنگه دینش را به این شهر ادا کرده است. خود تقوایی در این زمینه می گوید: «ایران را دوست دارم به جهت اینکه وطن من است. خوزستان را دوست دارم به جهت اینکه ولایت من است و عاشق آبادان هستم، چون سرزمین من است.»
در کارنامه هنری ناصر تقوایی ۶ فیلم بلند داستانی و یک اپیزود از فیلم بلند (اپیزود «کشتی یونانی» از مجموعه «قصه های کیش» - ۱۳۷۷) دیده می شود که سه تای آنرا قبل و سه تا را بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ساخته است.
تقوایی یک سریال مشهور هم ساخته که مردم او را بیشتر با این مجموعه می شناسند. دایی جان ناپلئون نوشته ایرج پزشکزاد، از سریال های ماندگار تلویزیون ایران است.
ناصر تقوایی، موج نوی سینمای ایران و نقد رژیم پهلوی
ناصر تقوایی اولین فیلم بلند داستانی خود با عنوان «آرامش در حضور دیگران» را در ۱۳۴۷ خورشیدی با سرمایه گذاری تلویزیون ملی ایران ساخت. فیلمی به شدت متفاوت و درخشان که به همراه قیصر و گاو موج نو سینمای ایران را پایه ریزی کرد. آرامش در حضور دیگران داستان سرهنگ بازنشسته و در آستانه جنونی است که همراه همسرش برای حضور در کنار ۲ دخترش به تهران می آید.
آرامش در حضور دیگران یکی از صریح ترین فیلم هایی است که در نقد رژیم پهلوی و تجدد آمرانه و دستوری آن دوره ساخته شده است. نقد صریح تقوایی در این فیلم متوجه طبقه بورژوازی بی ریشه ای است که حتی سواد، تحصیلات و موقعیت عالی شغلی هم نتوانسته از آنها انسان های وارسته ای بسازد. دکترهای آرامش در حضور دیگران انسان های حقیر و زالوصفت هستند که از موقعیت خودشان فقط برای عیاشی استفاده می نمایند.
تجدد آمرانه محمدرضا پهلوی از نظر تقوایی تنها روبنایی زیبا است بر جامعه ای که تا خرخره در کثافت فرو رفته است. وضعیت سرهنگ با آن روان بیمار و وضعیت رقت انگیز هیچ شباهتی به نظامیانی که پهلوی دوم پُز آنها را می داد، ندارد. او مردی است، بدبخت و درمانده که اگر همسرش نباشد، حتی نمی تواند جرعه ای آب بنوشد. مردی که نماد اقتدار پوشالی ارتش شاهنشاهی آن دوران است که پس از بازنشستگی هیچ ارزشی ندارد و حتی دخترانش پشیزی برای او ارزش قائل نیستند.
فیلم به خاطر صراحت زیاد و گزندگی فوق العاده اش خیلی زود توقیف شد و چند سال بعد به صورت محدود به نمایش درآمد.
ناصر تقوایی و نقد سرمایه داری و بورژوازی
نفرین فیلم سوم ناصر تقوایی بعد از صادق کرده را می توان ادامه ای بر آرامش در حضور دیگران دانست. داستان فیلم درباره کارگر جوانی است که به خانه یک خان تنها که با همسرش زندگی می کند می رود و...
داستان نفرین هم مانند دیگر فیلم های بلند تقوایی در جنوب و این دفعه در آبادان و جزیره مینو می گذرد. در این فیلم بهروز وثوقی در نقش کارگر نقاش و جمشید مشایخی در نقش ارباب بازی می کنند. نفرین اولین همکاری تقوایی با نعمت حقیقی بعنوان فیلمبردار بود اما مانند دیگر فیلم های بلند تقوایی، عباس گنجوی در نهایت پشت میز تدوین نشست و این فیلم را برای او تدوین کرد.
نفرین در واقع نقد گزنده ای است بر بورژوازی که هیچ خاصیتی برای جامعه ندارد و تنها هنرش این است که خون جامعه را می مکد و مردم را در زندانی بزرگ اسیر می کند.
ناصر تقوایی و شاهکار ماندگار در تاریخ سریال سازی در ایران
ناصر تقوایی پس از ساخت فیلم نفرین به تلویزیون بازگشت و در ۱۳۵۴ خورشیدی، شاهکار خودش و یکی از برجسته ترین و به یادماندنی ترین سریال تاریخ تلویزیون را ساخت. «دایی جان ناپلئون» بدون شک از ماندگارترین مجموعه های تلویزیونی تاریخ تلویزیون در ایران است.
رمان ایرج پزشکزاد هجو کاریکاتورگونه ای است از طبقه متوسط بی ریشه ای که خودش را محور همه عالم می داند. دایی جان ناپلئون، نماد این بورژوازی است. خیلی از منتقدان، این کار پزشکزاد را باتوجه به طبقه ای که از آن سربرآورده نوعی خودزنی توصیف می کنند.
تقوایی در سریال مقداری از فضای کاریکاتوری کار کاسته و روی عشق سعید و لیلی تمرکز می کند. عشقی کودکانه و نافرجام که عاقبتی ندارد. مناسبات حاکم بر سریال و فضای آن، این سریال را بدل به یک اثر درجه یک می کند.
دایی جان متوهم که یک افسر جز ارتش می داند، با کمک پیشکار و نوکر ساده دلش مش قاسم با بازی پرویز فنی زاده میان خانواده خودش را قهرمان جنگ های کازرون و ممسنی جا می زند و آقا جان (پدر سعید) که به دروغ بودن این داستان ها آگاه است، تلاش می کند به هر شکلی شده به بهانه های مختلف دست دایی جان را رو کند.
ناصر تقوایی و بهترین اقتباس سینمای ایران
ناخدا خورشید چهارمین فیلم بلند ناصر تقوایی و اولین فیلم بعد انقلاب ناصر تقوایی، به گواه خیلی از منتقدان و کارشناسان سینما بهترین و به بیان دقیق تر از برجسته ترین آثار اقتباسی سینمای قبل و بعد انقلاب به شمار می آید. تقوایی داستان ارنست همینگوی را با استادی تمام بومی سازی کرد.
او داستان همینگوی را به جنوب برد و از ناخدا هری مورگان داستان که گرایش های واضح سیاسی دارد، یک قهرمان تلخ اندیش ساخت که تحت هیچ شرایطی از اصول خودش عدول نمی کند و در ستایش مبارزه فیلم ساخت و شخصیتی بزرگ در تاریخ سینمای ایران ایجاد کرد. در جایی از فیلم به مستر فرحان می گوید: «زندگی مثل خرگوشه. نصفش حلاله. نصفش حروم» و از همه مهم تر تنها است.
توانایی تقوایی در خلق شخصیتی چنین تراژیک با تسلط تقوایی به روی جغرافیا اثر چنان در هم آمیخته که ناخدا خورشید را بدل به یک شاهکار کامل می کند و فیلمی می سازد در ستایش مبارزه با استعمار.
فیلم نامه ناخدا خورشید را می توان بعنوان یک الگوی درخشان از اقتباس ادبی و فیلمنامه نویسی در کلاس های این رشته در آموزشگاه های سینمایی تدریس کرد. برای درک عظمت کار تقوایی کافیست این فیلم را با اقتباس هاوارد هاکس از این رمان مقایسه کنید تا متوجه عظمت کار تقوایی شوید.
ناصر تقوایی، آخرین ساخته و دو دهه دوری از سینمای ایران
ناصر تقوایی در بین دوستداران سینما بعنوان فیلمسازی گزیده کار شناخته می شود که با وجود اینکه تعداد آثارش به انگشتان ۲ دست هم نمی رسد اما از لحاظ کیفیت کارنامه هنری بسیار پربار و درخشانی را تداعی می کند. کاغذ بی خط بعنوان آخرین فیلم ساخته شده به وسیله ناصر تقوایی محصول ۱۳۸۰ خورشیدی است که با آنکه چند پروژه سینمایی و تلویزیونی بعد ازآن به او پیشنهاد و در مرحله اجرا قرار گرفت اما به دلیلهای مختلف به سرانجام نرسید تا نه فقط ناصر تقوایی بلکه مخاطبان سینمای ایران از تماشای آثار باکیفیت و لذتبخش این فیلمساز کهنه کار معاصر محروم بمانند.
رویا رویایی با بازی درخشان هدیه تهرانی بازیگر نقش اصلی در فیلم «کاغذ بی خط» است، زنی خانه دار و مادر ۲ کودک که کم کم رو به نویسندگی می آورد. همسرش که خسرو شکیبایی بازیگر آن است، رویا را متخصص چاخان می داند و می گوید بچه هایش از دست دروغ ها و تخیلات او گیج و گنگ و خُل شده اند.
تقوایی در کاغذ بی خط که نگاه همیشه منتقدش را دارد و در این فیلم به قتل های زنجیره ای و توقیف مطبوعات اشاره می کند. سکانس پاشیدن خون روی روزنامه ای که تیتر قتل های زنجیره ای بر آن نقش بسته، لایه زیرین شخصیت مرد فیلم (با بازی خسرو شکیبایی) را نشان میدهد.
این فیلم که تعداد بازیگر بسیار کمی دارد، نامزد سیمرغ بلورین بهترین فیلم، کارگردانی، نقش اول مرد و زن شد.
منابع:
۱. مقاله «ناصر تقوایی؛ اسطوره منزوی سینمای ایران»، مازیار وکیلی، مجله ۲۴
۲. «معرفی و نقد آثار ناصر تقوایی»، غلام حیدری
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد درباره ناصر تقوایی